TARTALO

2. Tartaro esker onekoa

    Munduan beste asko bezala, Nafarroa Beherean guraso batzuk bizi ziren beren hiru semeekin.

     Behin batean, aita ehizara atera zen eta kopetan begi bakarra zuen Tartaro erraldoia topatu zuen. Etxera eraman eta ukuiluan gorde zuen. Gero, senide eta lagunei deitu zien biharamunean bere etxera afaltzera joateko esanez, afalostean ammalia harrigarri bat erakutsi beharziela eta.

     Goizean goiz Gartzea, seme gazteena, ukuilura joan eta aitak ehizan harrapatu omen zuen piztiari begira aritu zen zirrikitu batetik. Halako erruki handi bat sentitu zuen berehala giltzapeturik zegoen erraldoi harengatik.

 -Zertan lagun diezazuket? -galdetu zion.

 -Aska nazak hemendik -erantzun zion Tartarok.

 -Baina giltza ez daukat nik-erantzun zion mutikoak.

 -Giltzen iltzean egongo duk zintzilik ziur aski; hoa eta bila ezak.

 Mutikoa joan zen, giltza aurkitu zuen eta Tartaro askatu zuen.

 -Eskerrik asko! Hemendik aurrera hire zerbitzari izango nauk! Nitaz behartzen haizenean, deitu!

     Gaua etorri zenerako etxea apaindua zegoen, gonbidatuei behar bezalako harrera egiteko. Afalostean, etxeko nagusiak ahaide eta lagunak Tartaro ikustera eraman zituen, baina ukuilua hutsik zegoen. Orduan sentitu zuen lotsak eta amorruak bere onetik aterata, esan zuen:

 -Gustura jango nuke oraintxe gordin-gordinik eta batere gatzik gabe nire piztiari ihes egiten utzi dionaren bihotza!

     Aitaren hitz gogor horiek entzunda, beldurra sartu zitzaion mutikoari eta etxetik alde egin zuen. Luzaroan oinez ibili zen eta laster gosea eta nekea jabetu zitzaizkion. Zer egin ez zekiela zegoen baina, horretan, erraldoiak esandakoa etorri zitzaion burura eta oihuka deitu zion:

 -Tartaro! Tartaro! Tartaro!

     Erraldoi begibakarra azaldu zitzaion eta Gartzeak gertatutako guztia jakinarazi zion.

 -Aurrerago hiri bat zegok eta han erregea bizi duk. Haren zerbitzuan sartuko haiz lorazain. Lorategian aurkitzen duan guztia atera ezak eta hurrengo egunean lehen baino ederrago haziko duk derna Hiru lore eder ernatuko dituk, har itzak eta eraman erregearen hiru alabei, politena alaba gazteenarentzat utziz.

     Mutilak Tartaroren esana hark agindu bezala bete zuen. Gaztelura joan eta lorazain-lana eskatu zuen. Han zeuden barazki eta landare guztiak zuztarretik atera zituen eta biharamunean sekula baino indartsuago eta ederrago ernatu ziren, Hiru arrosa usaintsu ere atera ziren eta Gartzeak hiru printzesei eraman zizkien. Politena gazteena-rentzat gorde zuen, eta erabat maitemindu zen haren begi handiez.

     Halako egun batez hirian berria zabaldu zen erregeren alaba gazteena zazpi urtez behin bere leizetik atera eta inguru guztiak  abarrakitzen zituen herensugeari eman behar ziotela. Mutilak, amodioz eta errukiz, Tartarori deitu eta zer gertatzen zen kontatu zion. Tartarok zaldi bikain bat, jantzi eder bat eta ezpata distiratsu bat eman zizkion, eta esan zion:

 -Hoa gaur gauean basora, ezkuta hadi han, eta hil ezak sugea burua leizetik ateratzen hasten den bezain laster.

     Gartzea basora joan zen, bada, bere lagunaren agindua betez. sastraka batzuen atzean ezkutatu zen, eta zain geratu zen. Biharamun goizean, goiz orduz, erregeren soldaduek printzesa hara eraman zuten eta zuhaitz bati lotuta utzi zuten, herensugearen leize sarreraren aurre-aurrean. Eta handik ihes egin zuten.

     Luzera gabe herensugeak burua atea zuen, eta Gartzeak ezpata kolpe batez moztu zion. Neskaren loturak ebaki zituen eta handik alde egin zuen. Neskak ez zuen bere salbatzailea ezagutu eta han inor ez zegoela ikusirik, gaztelura itzuli zen. Aitak pozak zoratzen hartu zuen eta jakinarazi zuen herensugea hil zuen zaldun ausartarekin ezkonduko zuela alaba, baina ez zen inor azaldu. Orduan, erregeak, kanpai batetik eraztun bat zintzilikarazi zuen eta handik lantza igaroarazten zuenarentzat agindu zuen alaba.

     Gartzeak Tartarori deitu zion eta hark beste zaldi bat eman zion, aurrekoa baino askoz azkarrago eta dotoreagoa, eta harekin batera jantziak eta zilar koloreko ezpata.

     Lehiaketaren eguna iritsi zenean Euskal Herri osotik joandako zaldun pila bat zegoen, erronka hura irabazteko zein baino zein prestuago, baina kanpai baten mihitik zintzilik dagoen eraztun batetik lantza pasaraztea uste baino lan zailagoa da. Gartzearen txanda iritsi zen. Tartaroren zaldi gainean zihoala, hain laster igaro zen aurretik non ikusle askok ez baitzuten ia ikusi ere, eta garbi-garbi pasatu zuen lantza eraztunetik; gelditu ordez, ordea, galapan jarraitu zuen.

 -Aita! -egin zuen oihu printzesak- badoala berriro ere!

 Erregeak bere geziajaurti eta hanka batean jo zuen gaztea; hark ordea bere bideari jarraitu zion, eta basoan ezkutatu zen. Printzesa lorategira joan zen bakar-bakarrik negar egitera, bizia salbatu zion ezezagun ausart hartaz enamoraturik baitzegoen. Lorezaina topatu zuen han, herrenka. Zer zuen galdetu zion, eta arantza bat sartu zitzaiola erantzun zion mutilak. Mutilak zerbait ezkutatzen zion susmoa hartu zuen printzesak; horrela bada, aitarengana joan eta mutilaren gaixotasuna ikertzeko eskatu zion. Erregeak bere aurrera ekarrarazi zuen eta zauria erakusteko agindu zion. Harrituta, oraindik berakjaurtitako gezia izterrean sartuta zuela ikusi zuen.

    Ezkontzarako prestakuntzak egin zituzten eta Gartzeak bere familia gonbida zezaten agindu zuen eta bazkarian, aitari arkume-bihotz erdi gordina eta gatzik gabea emateko agindu zien zerbitzariei. Berari horrelako janaria ematen ziotela ikusi zuenean, aitak gaizki hartu zuen. Orduan, semeak (aitak ez baitzuen ezagutu) esan zion:

 -A! Aita! Ez al zenuen bada esan Tartarori ihes egiten lagundu zionaren bihotza gordin-gordinik eta gatzik gabe gustura jango zenukeela? Nik lagundu nion, bada, eta jakin ezazu Tartarok lagundu izan ez balitz ez ginatekeela zu eta ni hemen, erregeren mahaian, egongo.

     Handik aurrera denak zoriontsu izan ziren, eta, bizi izan ziren bitartean, Tartaro izan zuten zaindari.

EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

4. TARTALOETXEITA 

Kortezubiko Tomas Kobeagak kontatuta 1919an 

Behin bi mutil lurreratu eta bekokian begi bakarra zuen artzainarekin topo egin zuten, eta berarekin joan ziren kobara. 

Sartu zirenean, artzainak harlanduzko atea itxi egin zuen. Gero sua egin eta mutil bat hartu zuen. Gaztearen hanka bat azpian hartu eta bestetik eskuarekin oratu, eta urratu eta erdibi egin zuela. 

Gero, erdi bat kakuan ipini zuen, eta beste erdia burduntzian erre eta jan zuen. 

Beste mutilari jatekoa eskaini zion, baina hark ez zuen jan. Artzaina lotaratu zenean, mutil hori atea irekitzera joan zen, eta ireki ezin zuenez, artzainaren burduntzia sartu zuen. 

Artzaina esnatu zen, baina ezin bilatu mutila, hango ardinarru artean sartuta zegoelako. Artzainak bere hanka biren erdi-bitik bota zituen ardi eta ardinarru denak kanpora, baita mutila ere ardinarrua zelakoan, ardinarrua lepoan zueneta. 

Geroago, artzaina uluak egiten hasi zen mutila aurkitu ez zuenean. 

5. Tartalo hiru gazteekin lehian

Zegaman kontatzen da honeako elezahar hau:

  Tartaloen erregeak alaba bat zeukan; eta honek adiskide bat egin zuen. Aitak alabari esan zion, hiru gauzetan bera baino indartsuagoa izango zen suhi bat nahi zuela. Alabak erantzun zion bere adiskidea gai zela eta hiru lanak izendatzeko.

    Lehenengo gauza zen, ea nork atera errotik pago bat eskuz. Erregeak hartu zuen gerritik pago lodi bat eta osorik atera zuen, Izarra baserriko pagaditik. Suhiak lokarri bat hartu zuen eta berarekin pagadi osoa inguratu zuen. Erregeak hori ikustean horrelakorik ez egiteko eskatu zion, bestela, egurrik gabe eta ardientzat babesik gabe geldituko zirelako.

    Bigarren gauza, palanka nork urrutirago bota izan zen. Erregeak oso urrun bota zuen eta ondoren suhiak Salamancaraino botako zuela iragarri zuen. Erregeak horrelakorik ez egiteko esan zion, bere ahaide guztiak hiri horretan bizi zirelako.

    Hirugarren gauza, harri bat nork urrutirago bota izan zen. Erregeak oso urrun bota zuen; suhiak, berriz, eskuan gorderik zuen xoxo bat hartu eta askatu egin zuen. Xoxoak Arakama baserri aldera jo zuen eta ezkutatu egin zen. Orduan erregeak adiskidearekin ezkontzeko baimena eman zion bere alabari.

7. TARTALO ETA ARTZAINA

Behin batean, Araba aldean artzain bat bizi zen, Peru Armentia zeritzona. Peruri mendian ardi bat galdu zitzaion eta haren bila joan zen, azkenean, baso baten ondoan aurkitu arte.

Ardia aurkitua zuenean, erraldoi ikaragarri bat agertu zen han, aurpegian begi bakarra zeukana.

Tartalo zuen izena.

Tartalok bai Peru artzaina eta bai beronen ardia ere lepoan hartu eta bere bizilekura eraman zituen. Erraldoi haren etxea haitzulo  handi bat zen mendietan zegoena.

Behin haitzulora sartu ondoren, Tartalok Peruren ardia hil zuen eta sutan erretzen ipini ere bai, afaltzeko asmoz.

Afaria amaitu zuenean, Tartalo erraldoiak Peru bere esku artean hartu eta honela esan omen zion barrezka:

-Ja, ja, ja! Zure ardia jan dut eta oso gozoa izan da. Bihar, aldiz, zu jango zaitut bazkaltzeko, ja, ja, ja!

Ondoren, Tartalo lurraren gainean etzan eta bertan lo gelditu zen. Atearen ondoan jarrita zegoen, ordea, Peruk ihes egiten bazuen, haren pausoak berehala entzuteko, erraldoiak belarri zoli-zoliak zituen eta.

Artzain gaixoa ikaraz gelditu zen.

Biharamunean Tartalok jango zuen, ezer egiten ez bazuen behintzat. Baina, zer egin zezakeen berak handik  irteteko?

Haitzulo hartan, sutondoan, burduntzia zegoen, erraldoiak okela erretzeko zerabilena, eta beronek ideia bat ekarri zion Peruri burura.

Burduntzia sutan ipini zuen artzainak eta garren beroaz  burdina  gori-gori jarri zen berehala.

Ondoren, isilka-misilka ibiliz, Tartalo lo zetzan tokira joan zen Peru, burduntzi goria eskuan zeramalarik.

Eta bere indar guztiekin, DZAUST!, begian sartu zion Peruk  burduntzi goria, erraldoiari min ikaragarria eginez.

Tartalo minez, oihuka eta deiadarka hasi zen haserrez.

Artzainak bere begi bakarra errea zion eta ezin zuen ezer ikusi.

Itsu gelditua zen. Bitartean Peru haitzulotik iheska zihoan arineketan.

Itsututa zegoen arren, erraldoiak, lehen esan dugunez, oso ederki  entzuten zuen eta artzainaren pauso hotsen atzetik  abiatu zen korrika eta  orroaka, Peru harrapatu nahirik.

Tartalok bazeukan eraztun magiko bat eta halako batean Peruri jaurtiki  zion, hauxe esanik:

-Horra doakizu. Orain bai harrapatuko zaitudala! Ikusiko duzu!

Eta eraztun magikoa Peruren eskuraino joan zen, han gogor-gogor sartuta geldituz.

Kentzeko indar handia erabili arren, artzainak ezin zuen eraztuna atzamarretik kendu eta gainera, hizketan zekienez gero, eraztun magiko hura, boz goraz, honela  esaten hasi zen:

-Hemen nago! Hemen nago!, Tartalori Peru nondik nora zebilen agertuz.

Korrika zebiltzan biak, bada, Tartalo Peruren atzetik, eta halako batean, DRAK, amildegi baten ondora heldu zen gure artzaina, aurrerago joan ezinik. Atzetik erraldoia zetorkion, eraztunaren bozak bidea erakutsita.

Bere burua ia galdurik ikustean, Peruk bere indar guztiekin tirakada handia egin eta azkenik eraztun magikoa atera zuen atzamarretik. Ondoren, amildegira bota zuen. Eraztunak, hala eta guztiz ere, Hemen nago! Hemen nago! segitzen zuen esaten.

Tartalo eraztunaren boza zetorren tokira abiatu zen saltoka, eta itsuka zebilenez gero, amildegia ikusi ez eta AAAAAA! bertan behera erori zen, haitzen kontra kolpe handia hartuz.

Erraldoi gaiztoa hantxe gelditu zen hilda eta Peru Armentia, Arabako artzaina, onik irten zen handik, horrela  bere bizitza salbaturik. 

Eta hau hala bazan sar dadila

kalabazan eta irten dadila

Gasteizko plazan.

Testua: Xabier Kintana

9. TARTARO ETA PETIT PERROQUET 

         Asko munduan bezala baziren ama seme batzuek. Arras miserableak ziren. Semeak egun batez erran zioen bere amari gan behar zubela iyan zerbeit irabaziko zuen. Badoha gan, gan, gan, gan. Pasatzen ditu herria franko, bañian badoha bethi aintzinat. Arribatzen da herri handi baterat. Han galdetzen du iyan senti duten mutil plaza bat. Gidatzen dute erregen etxerat; han erraten diote baratzezain izanen zela. Bañian erraten diote ez dakiela aintzurraren ibiltzen. Igual dela ikhasiko duela bertzekin. Eta arras gisakua beitzen ikhasi zuen. Eta denetarik maitatua zen. Errege harek bazuen alaba bat eta iten zioen begitarte Petit Perroquet-i zeren arras gisakua zen mundu guziarentzat.

        Hiri hartan bazen printze bat eta harek bazuen zerbeit esperantza printzesa haren gañian. Eta hartu zuen karamitxia eta jelosia piska bat Petit Perroquet-entzat. Egun batez badoha printze hura erregerenganat eta erraten dio:

        —Ez dakizu zer erran duen Petit Perroquet-ek? Tartaroren zamaria ekharriko duela.

        Erregek ekhar arazten du Petit Perroquet eta erraten dio:

        —Erran omen duk ekharriko dukala Tartaroaren zaldia.

        —Ez dut segurki holakorik erran nik.

        —Ba, ba! Erran duk.

        —Nahi banauzu eman galdetzen ditudan guziak, entsaiatuko naiz.

        Galdetzen dio diru hanitz. Eta partitzen da. Gan, gan, gan eta behar zen erribera handi bat pasatu. Batela zain bat mintzatzen du pasatzeko eta erraten dio behar bada hunaratekuan izanen zuela karga handi bat ekartzeko, bañian ungi pagatuba izanen dela. Eta pasatzen da. Bertze alderat gan eta, oraino egin behar zuen bide hanitz zeren Tartarua mendi zoko batean egoten beitzen. Noizpait arribatzen da. Jotzen du athea. Etortzen zaio emazteki xahar xahar bat. Erraten dio:

        —Zuazkit hemendik lehen bai lehen. Nere semeak sentitzen du oren bat urrundik, giristinuaren usaina.

        —Hemen jan ala kanpuan jan, igual zait.

        Eta badoha kanporat eta gordetzen da iratze meta handi baten azpian. Bazuen istan bat han zela aditzen duenian sistu eta hortz karraska handi batzuek. Iduri zuen idurzuriak hari zirela. Badoha ikharetan. Gure Tartarua badoha etxerat eta erraten dio bere amari iyan bada ez duen han norbeit gordia. Erraten dio ezetz, ezetz eta jan dezan berehala preparatuak dituen gauzak. Ezetz, ezetz. Behar duela lehenbizi jan giristino hura.

        Badoha billa, billa, billa zoko guzietan eta badoha iratze meta hartarat. Ari da ken eta ken bazterrerat. Bañian gure Petit Perroquet zola zolan beitzen, Tartarua unatu eta badoha abantzu atzemateko puntian bere etxerat.

        Ematen da, jaten eta edaten ausarki. Gure Petit Perroquet atheratzen da bere iratzetarik eta badoha establiarat.

        Zaldi harek baitzuen gare handi bat bethetzen du iratzez. Gare hura Donibaneko ezkilla bezin handia zen. Izatzen da zaldi haren gaiñerat eta laster arribatzen da batelazañiarenganat.

        Heldu zaio laster eta ahal bezala ematen dute zaldi hura gabarrarat eta pasatzen dire. Ematen dio sari ederra eta denbora berean agertzen da Tartarua bertze aldean oihuka. Emanen ziguela nahi dituen guziak ematen badio bere zaldia. Erraten dio ezetz eta badoha trostean aintzina. Bere erregeren palaziguen ondorat arribatu denian kentzen dio zaldiari iratzia goaretik eta mundu guzia ateratua zen leioetarat eta arritubak dire Petit Perroquet gibelat etortzen ikustia.

        Errege loribatubak ez zekien zer erran, bañian lehen bañion geihago maite zuen eta printzesak ere.

        Bertze printze hura ez zen kontent eta pentsatzen du oraiño bertze zerbeit. Badoha erregerenganat eta erraten dio:

        —Ez dakizu? Petit Perroquet-ek erran du ekharriko duela Tartaruaren diamanta.

        Erregek ekhar arazten du Petit Perroquet eta erraten dio:

        —Erran omen duk ekharriko dukala Tartaruaren diamanta.

        —Ez dut holakorik erran.

        —Segurki bai! Bai! Erran duk.

        —Ez, bañian ensaiatuko naiz ematen balin banauzu nahi dutana.

        Eta galdetzen dio diru hañitz. Eta partitzen da. Badoha gabarratzailearenganat. Pagatzen du ungi eta badoha oraino gan, gan, gan Tartaruaren etxeradiño. Emazteki xahar harek erraten dio duala handik, bañian inutil zen. Gan zen iratze azpirat eta han dago Tartarua ethorri arte.

        Lehen bezela ibiltzen du iratze kasik guzia eta ez du atzematen. Uzten du Tartarua ederki afaiterat eta pentsatu duenian loharkatua dela badoha emeki emeki, eta diamanta buhurdi azpian ematen beitzuen, kentzen dio. Eta badoha lasterka, zanguak hausteko, gabarrazañiarenganadiño. Pasatzen du. Ungi pagatzen. Tartarua agertzen denian bertze aldian, iten dio oihu emateko bere diamanta, emanen diozkala nahi dituen guziak.

        Ezetz, ezetz, eta badoha aintzina erregeren etxerat. Arribatu denian ez zakiten zer egin Petit Perroqueti. Batek besta eta bertzeak besta, denek maithatzen zuten gero eta gehiago. Printzesak ere. Bañian printze harek ez zakien zer pentsa. Jelosiaz eritzen ari zen.Pentsatzen du oraiño bertze zerbeit eta erraten dio erregeri Petit Perroquet-ek erran duela ekarriko duela Tartarua ere.

        Ekar arazten du Petit Perroquet eta erraten dio:

        —Erran omen duk ekharriko dukala Tartarua bera.

        —Ez, ez! ez dut holakorik erran. Bañian nik erranak egiten badituzu entsaiatuko naiz. Egin behar duzu karrosa bat burdinezkoa, berga erdi bat lodi. Hiru zaldi haren tiratzeko eta dirua franko. Prestatzen direnean partitzen da. Galdetzen du barrika bat ezti, barrika bat luma eta bi adar.

        Gabarrarat arribatu denian ez dute erreski han ematen beren karrosa. Bertze alderat pasatu direnian, sartzen du barrika eztian eta gero luman, eta adarrak arrimatzen ditu burugañian eta ematen da postillon. Arribatzen da Tartaruaren etxerat eta preseski etxean zen. Jotzen du athea Petit Perroquetek. Heldu da Tartarua bera. Erraten dio:

        —Nor haiz hi?

        —Ni ifernuko debrurik zaharrena.

        Eta idekitzen du karrosako athea eta erraten dio:

        —Sar hadi hor.

        Tartarua sartzen da eta Petit Perroquet kontent. Arribatzen dire gabarrarat. Ahal bezala antolatzen dituzte zaldiak, eta karrosa ederki pasatzen du. Eta badoha erregeren palazigurat. Espantituak dire ikhustea han dubela Tartarua. Nahi zuten hil pezekin, bañian bonbak igortzen zituen gibelerat pilotak bezala. Ezin hil zezaketen hala. Harmekin finitu zuten.

        Ungi irabazia beitzuen, eman zioten printzesa bere emaztetzat. Ezkondu ziren. Ekhar arazi zuen bere ama korterat eta ungi bizi baziren, ungi hil ziren.

(Pierre Bertrand)

Euskal ipuinak Wentworth Webster 1877 

11. TARTARO ETA MUTILA

         Nausia ez bazen kontent mutillaz eta egortzen bazuen, huntasun guziak mutillarentzat. Nausiak egortzen du zazpi xerrirekin oihanerat, deus jatekorikan gabe. Mutillak erraten:

        —Zer jan behar dut? Arrixkak?

        Nausiak erraten dio:

        —Nahi duzuna.

        Eta badoha. Bazuten emana ximinei ganean telletetan gaitzeru bat heltzaur idortzen. Gure mutillak hartzen ditu hekiek eta erematen berekin. Oihanerat arribatu denian Tartaro heldu zaio eta erraten dio:

        —Non habilla eta zer ari haiz? Xerri gardan egoki?

        Heltzaur bat hartzen du eta agorat eman eta austen du eta erraten dio:

        —Giristino ezur jaten.

        Tartaruak erraten dio:

        —Ez duk hemen leihorrik eta tana nere etxerat. Han afalduko haiz eta izanen duk ogia.

        Erraten dio mutillak baietz. Gan direnian Tartaruak ematen du idi azpi bat suan. Erraten dio gure mutikoak:

        —Zer apetitua dukan! Eta nik gutiago janez hik bezinbat indar.

        —Gero ikhusiko diagu hori.

        —Gure mutillak jan ahala jan eta uzten du Tartarua akabatzen eta erraten dio ogerat duala.

        [Mutikoa ogerat dualarik Tartaro zutik dago eta mutikoa ogeperat dua. Hiru gorputz hatzematen ditu. Bat ogean ematen du pipa agoan —zazpi kintaleko palenka—.

        Tartarok hila jo zuenean oihu egin zuen, hiltzeradino joa izan balitz bezala.

        Biharamunian Tartaroa ikusten du. Hila zela uste zuen.

        —Haskaria prest dago? Gau hontan zimitzek xixtatu naute azkarki.

        —Bilatu behar dituk, bestenaz tanpi hiretzat.

        Lehen lana: haritzak errotik ateratzea.]

        Bigarren lana: Ithurria. Ithurrirat erematen du, zeinek ekharriko zuen ur gehiena etxerat. Tartaruak betetzen ditu bi barrika bañian erraten dio mutillak:

        —Hoikiek bakharrik! Nik ur guzia eremanen dut.

        Eta asten da igitzen ithurria. Tartaruak erraten dio:

        —Ez, ez, ez. Uzten haut. Goazen. Norat gan nintake edaterat ur hori kentzen balin baduzu.

        Egortzen dute iratze peza baten pikatzerat eta erraten diote ez badu hura guzia pikatzen, kukubak jokatu gabe hilla izanen dela. Badoha gure mutilla eta argitu gabe pipa pizten ari zen noiz eta kukuak iten beitu kuku. Gure mutilak koleran, artzen du bere sispa eta tiratzen du arbola baten ganerat, zentarikan egin beitzioten kuku eta kukua erortzeko plazan, erortzen zaio bere etxekoanderia. Senharrak koleran egortzen du debruarenganat letra batekin. Errepustarik ez zuen eman nahi debruak. Orduan zer iten du? Artzen du debrua bizkarrian eta hala heldu zen etxerat. Nausiak urrundikan ikhusi eta erraten dio:

        —Utzak hor! Utzak hor. Ez dadiela ethor gure etxerat.

        Egortzen du berritz mutilla bertze debru batenganat ekhar detzan harenganik haren hiru erreztunak. Badoha mutilla. Bidean atzematen du gizon bat, errota arri bat bizkarrian. Erraten dio norat duan. Erraten dio holako debruen etxerat.

        —Erran behar diok nire partez hemen nagoela hamabi urte huntan arria bizkarrian.

        Baietz. Iten du bide puska bat eta atzematen du neskatxa gazte bat eri hamalau urte hartan. Galdetzen dio norat duan eta erraten dio harek ere, hamalaur urte hartan hala dela eta errateko debruari. Erraten dio baietz.

        Bide in duenian berritz ere atzematen du gizon xahar bat bi haritz zangoetan eta jakin duenian norat duan erraten dio harek ere, hainbertze denbora hartan debruen begira zagoela haritz hekietaz gabetua izateko. Erraten dio erranen dioela.

        Arribatzen da debruaren etxerat. Atzematen du emazteki xahar bat. Erraten dio zertarat duan eta nola bidean ikhusi dituen hiru presuna, bat errota harriekin, bertze bat eri eta bertze bat bi haritz zangotan eta nola erran dioten errateko debruari hekietaz oroitzeko.

        Emazteki harek erraten dio:

        —Jaten ditu nere debruak giristino guziak. Nola heldu zare hunarat?

        —Egorri beinaute. Bainan zuk lagunduko nazu.

        Erraten dio baietz eta ematen du zoko batean. Heldu da debrua eta ogerat gaten direnian, loharkatu denian debrua, emazteak kentzen dio erreztun bat eta debrua iratzartzen da eta erraten dio:

        —Zer ari zare, emazteki tristea.

        Erraten dio:

        —Amets bat egin dut gizon bat ikhusi dutala errota arri bat bizkarrean. Zer egin behar luke ez izateko geihago?

        —Botatu lehenbiziko ikhusiko duen gizon hari eta harek hartu behar luke.

        Loharkatzen da debrua. Emazteak kentzen dio bigarren erreztuna. Debrua koleratzen da. Emazteak erraten dio amets bat egin duela. Neskatxa gaxo bat hainbertze urte hartan eri. Erraten dio debruak:

        —Sukaldeko ximiniako harriaren azpian bada zapo izigarri bat eta hura funditu arte eri izanen da.

        Berritz ere lokartzen da eta emaztekiak kentzen dio hirugarren erreztuna. Debruba orainion asarreago da. Emazteak erraten dio amets in duela, ikhusi gizon bat bi haritz zangotan ezin kurrituz. Debruak erraten dio:

        —Haritz hekietarikan batetan bada suge bat eta hura hill arte hala ibilliko da.

        Emaztekiak erraten diozka guziak mutikoari eta ematen hiru erreztunak. Gure mutillak salbatzen ditu hiru malurus heiek erranez zer egin behar duten. Heldu da nausiaren etxerat eta ematen diozka bapanazka erreztunak. Lehena eman zigoenian asi zen dantzan. Bigarrena eman zigoenian airatzen piska bat eta hirugarrena eman zigoenian airatu zen hain gora, ez baitzen gibelerat ethorri.

        Gure mutikoa gan zen bere amaren billa eta beitzuen emazte gai bat, ezkondu zen. Izan zituzten seme alaba batzuek eta bizi izan ziren arras urus bere erreztuneri esker.

 Euskal ipuinak Wentworth Webster 1877