SORGIÑAK

  1. SORGINAREN UKENDUA (Tes)
  2. SORGINAK: HIRU OLATUAK (Tes, Aud)
  3. DEABRUA BAIÑO AZKARRAGOA ZEN SORGIÑA (Tes)
  4. ZUGARRAMURDIKO SORGINAK (Tes)
  5. SALTZEDOKO SORGINA (Tes)
  6. MANDAZAINA ETA SORGINAK (Tes)
  7. SORGINA KATU (Tes)
  8. ANBOTOKO SORGIÑA (Tes)
  9. EPERLANDAKO AKELARREA (Tes)
  10. ELURRA ETA SORGINAK (Tes)
  11. MURUETAKO AKELARREA (Tes)
  12. NI NEU NAIZ (Tes)
  13. SORGINAK ETA ERGELAK (Tes)
  14. SORGINA ETA AKELARREA (Tes)
  15. SORGIÑA (Tes)
  16. SORGIN EULIA (Tes)
  17. SORGINEN BIDEA MURUETAKO AKELARRERA (Tes)
  18. SORGINEN BIDEA EPERLANDAKO AKELARRERA (Tes)
  19. AMERIKETARA JOAN ETA ETORRI (Tes)

1. SORGINAREN UKENDUA


Orain dela mende asko, gudu gogorrak izan zituzten arabarrek beren lurretara erasoz etorri ziren mairuen kontra. Garai hartan, jazoera bitxi bat gertatu zen Zaitegiko lurretan (Zigoitian).

Behin batean, mairuen gudarosteari sekulako galerak eragin zizkiotelarik, haiek amore eman eta alde egingo zutela uste izan zuten arabarrek. Ez zen horrelakorik gertatu, ordea. Biharamunean, bezperan bezain indartsu agertu zen mairuen gudarostea. Berriro aritu ziren borrokan eta zelaia mairuen soldaduen gorpuz betea gera- tu zen, baina hurrengo egunsentian bezperan adina soldadu zeuden berriro etsaien gudarostean.

Eguna joan eguna etorri, gauza bera gertatzen zen beti. Halako batean, arabar soldadu batek horren gertaera misteriozkoaren egiazko arrazoia jakitea erabaki zuen. Beste borroka bat egin zuten eta milaka soldadu mairu hil zituzten. Orduan, bere lagunak lotan zeuden bitartean, arabar gaztea zaindari geratu zen, begia etsaiaren zelaitik kendu gabe.

Gauerdian, itzal bat agertu eta hildako soldadu mairu baten alboan makurtu zen. Aldean zeraman buztinezko lapiko handi batetik ukendu pixka bat hartu eta hildakoaren zauriak igurtzi zituen; berehalajaiki zen hura, siesta batetik esnatu izan balitz bezala...

Arabarrak ezin zuen sinetsi begiek ikusten zutena. Kontuz-kon- tuz hurbildu zitzaien eta sorgin bat zela ikusi ahal izan zuen, bere gaiztakeriengatik Arabatik kanpora bidalitako sorgin bat, hain zuzen, orain, mendekua lortzeko, mairuen artean bizi zena eta haiek hil ahala piztu egiten zituena, arabarrak mendera zitzaten.

Luzaroan pentsatzen jardun gabe, soldaduak bere lantza hartu eta sorginaren eta mairu piztu berriaren gorputzak alderik alde zeharkatu zituen. Biak hilda geratu ziren. Lapikoa jaso, eta ukendu pixka batez atsoaren zauria igurtzi zuen, ea funtzionatzen zuen ikusteko. Segituan piztu zen sorgina, eta mutilari esan zion:

-Ez nazazu hil, arren! Ukendu miresgarri hori egiten irakatsiko dizut...

Baina soldaduak, haren hitzak aintzat hartu gabe, lantza sartu zion eta behin betirako hil zuen.

Berri haiekin pozturik, lasterka itzuli zen bere kanpamendura eta gertatutako guztiaren berri eman zien han zeudenei. Haiek ezin zuten sinetsi entzuten ari zirena. Orduan, soldaduak esan zien:

-Hil nazazue eta gero igurtzi ondo zauriak honako ukendu honez. Ikusiko duzue!

Lagunek, jakina, ez zioten horrelakorik egin nahi, baina gazteak gauza bera esaten zien behin eta berriro eta, azkenean, hil egin zuten. Gero ukenduaz igurtzi zuten eta bat-batean piztu zen berriro.

Ukendu magikoa berehala hartu eta aurreko egunetan hildako arabar guztiak igurtzi zituzten. Haiek piztu zirenean, mairuak behin betirako menderatu ahal izan zituzten.

Eta zer gertatu zen ukenduarekin? Ba... agortu egin zitzaiela eta ez zitzaien bururatu zerbait gordetzea gehiago egiteko. Horrela bada, formula magikoa galdu egin zen. Geroztik asko saiatu izan dira formula hura errepikatzen, baina, guk dakigunez behintzat, inork ez du lortu ahal izan... oraingoz.

EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

2. HIRU OLATUAK

Bermeon bazen sorgin bat besterena beretzen oso zalea. Egun batean, Matxin arrantzalea arrantzatik zetorren eta saski bete antxoa zeka- rren; batzuk bizirik zeuden oraindik. Sorgina bidera atera zitzaion:

-Kaixo, Martin, gaur arrantza ona, ezta? -esan zion.

-Bai, ez dago gaizki. Lan gogorra izan da, baina azkenean lanak balio izan du -erantzun zion arrantzaleak.

Handik alde egitera zihoan, nahiago baitzuen sorgin batekin hizketan inork ez ikustea, baina hark esan zion:

-Aizu, zergatik ez dizkidazu antxoa horiek ematen ?

-Baina zer diozu, emakume? -esan zion Matxinek bere onetik ateratzen hasirik- zu burutik egina zaude! Aide nire bidetik, atso zahar hori!

Eta hori esanez, mutilak bultzada batez baztertu zuen eta bere bideari jarraitu zion. Sorginak ezin zuen bere haserrea disimulatu.

-Madarikatua! Hau ez duk horrela geratuko! Ordainduko didak, bai! -esan zuen ukabila jasoz.

Eta, hori esanik, bere alabaren eta lagun sorgin baten bila joar

zen.

-Entzun ondo! Matxin arrantzaleak bere saskikada antxoa ukatu dit eta gainera, atso zaharra deitu dit... eta hori bai ez diodaia barkatuko! Bihar itsasoratzen denean, zain edukiko gaitu. Hiru olatu erraldoi bihurtuko gara. Mendeku hartuko dut! Lehenengo oIatuak kezkatu egingo du, bigarrenak ikaratu eta hirugarrenak... hirugarrenak hondoratu egingo du!

Eta hirurak hondartzarantz abiatu ziren. Matxinek ez zuen sal baziorik izango, baldin eta Takiok, bere auzoak, dena entzun eta lagu­nari esan ez balio. Matxin kezkatu xamar geratu zen... ez zen gauza ederra olatu bihur zitekeen sorgin ahaltsu batekin gaizki egotea... Hala ere, itsasoratu eta erasorako prestatzea erabaki zuen.

Biharamunean, ohi zuen bezala, sareak prestatu eta Takiorekin itsasoratu zen, hark berekin joan nahi zuela adierazi baitzion.

Bazeramaten alditxo bat itsasoan, eta horretan olatu handi bat ikusi zuten beraiengana zetorrela.

-Hona lehenengoa! -esan zuen Matxinek.

Olatua iritsi eta gora-gora jaso zuen txalupa.

Handik pixka batera bigarren olatua azaldu zen.

-Hara, bigarrena ! Eutsi, Takio, honek dantzan jarriko gaitu eta !

Eta hala gertatu zen. Bigarren olatua aurrenekoa baino handiagoa zen eta txalupa lehenengo ezkerrera eta gero eskuinera etzanarazi zuen. Bazirudien txalupa une batetik bestera hondoratuko zuela. Baina bigarren olatua ere pasa zen.

Azkenean, urrutira, hirugarren olatua ikusi zuten. Izugarria zen, besteak baino askoz handiagoa, beltza eta beldurgarria.

-Hara, bada, hirugarrena! Eme egon, Matxin -esan zion arran- tzaleak bere buruari-, okerrik egiten baduk galdua haiz eta !

Matxinek arpoia hartu zuen eta erasoari aurre egiteko prest jarri zen. Olatu izugarri hura txalupa eta bi gizonak irenstera zihoanean, Matxinek arpoia jaurtiki zuen olatuaren bihotzera, erdi-erdira. Ikaragarrizko oihu bat entzun zuten, olatua gorri-gorri bihurtu zen segituan eta txalupa ukitu gabe desagertu zen.

Matxin eta Takiok pozaren pozez elkar besarkatu zuten eta portura itzuli ziren; arrantzarik egin gabe zetozen, baina aski zuten egun hartarako.

Biharamunean herritar guztiak galdezka ziren zer gertatu ote zitzaion sorgin famako emakume bitxi hari, arrastorik utzi gabe desa­gertu baitzen, hondartzan azaldu zen lepoko zapia ez bazen. Inor ez zen ausartu haren alabari eta lagunari ezer galdetzera; haiek, beltzez jantzirik, negar eta negar ari ziren itsas bazterrean.

Horretatik, Bermeoko arrantzaleek beti gogoratzen dute historia hau, eta beti batera azaldu ohi diren olatuei "hiru Mariak"deitzen diete.

EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea


HIRU OLATUAK ELEZAHARRA ENTZUTEKO

3. DEABRUA BAIÑO AZKARRAGOA ZEN SORGIÑA


Bazen behin gizon bat oso larrituta Deabruari bere arima saldu ziona zorrez josita zegoelako. Honek ordaindu zion baldintza batekin; urtebete barru ez baldin bazuen Deabruaren adina,gizona bere arima eman behar zion; Biek ados geratu ziren Epe hori bukatzen hasi zenean, zorduna oso urduri zebilen, ezin zuelako bere hitza alderatu. Baiño belagile batekin egin zuen topo eta bere arazoa azaldu zizkion,azaldu eta gero belagilea lasai egoteko esan zion, bera bazeukala horretarako erremediu on bat, hau zala, orduan eskatu zion gizonari ezti libra bat eta oilo lumeez betetako saski bat. Belagilea Deabruarekin topo egin zuenean, astintzeko keiñua egin zuen,ileak askatu zituen ta makurtuz Deabruaren hanke-tartean ikusten hasi zen, Deabru bera izutzeko, lortu zuna azkenean.

Deabruak esan zuen:

-Eun te berogei ta amar urte baitek mundu unten bañan ez diet oilako ikusi Hau esanez, Deabrua gaixotu zan.

Zorduna bere agerraldia egin zuen ta Deabruak esan omen zion:

-Ba al dakik nere adiña?

-Uste diat baietz,eun te berogei ta amar urte dituk

Deabruak erantzun zion:

-Hi baiño beste edonor trebeago jakinarazi dik;bestela ez huan asmatuko

4. ZUGARRAMURDIKO SORGINAK


Behin batean ba omen ziren bi anaia, Zugarramurditik hurbil bizi zirenak. Zaharrenak, Matias izenekoak, baserria, lurrak eta aziendak heredatu zituen, baina anaia gazteak, Perukok, soinean zeramana baino ez zuen.

Gazteak askotan eskatu zion anaiari bere kontura hasten lagun ziezaiola, baina Matiasek ez zion jaramonik egiten; nora joan ez zuen bitartean, Peruko berarentzat arituko zen lanean, eta doan gainera!

Egun batean, Perukok bere kabuz bizia ateratzea erabaki zuen, bere anaiaren morrai egotea baino hobe izango zela eta. Bideari ekin zion, bada. Berehala ilundu zuen eta logura zuenez, zubi batera iritsi zenean azpira sartu, ahal zuen erosoen jarri eta loak hartu zuen.

Bi ordu baino lehen, ahots batzuek esnatu zuten; aurrenik ez zen konturatzen non zegoen ere baina gero entzuten jarri zen. Ahotsak zubi gainetik zetozen. Hotsik egin gabe, burua pixka bat atera zuen zer gertatzen ote zen ikusteko eta sor eta lor geratu zen hiru emakume bitxi eroak bezala saltoka eta barrez ikusi zituenean, honela ziotela:

-Porla se, zalpate, funte fa, funte fi, txiri, biri, ekatzu, ekatzu, amen,

Hitz horiek behin eta berriro errepikatu zituzten eta azkenean, salto egiteari utzi zioten.

-Ai! Mari Kattalin, bai ondo ibili garela! -esan zuen gazteenak.

-Bai horixe, Mari Petronil! -erantzun zuen zaharrenak-akela- rre ederra izan dun gaurkoa!

Eta barrez hasi ziren. Perukok berehala antzeman zuen emaku­me haiek sorginak zirela eta bileraren batetik zetozela. Geldi-geldi, estatúen antzera, mutilak entzuten jarraitu zuen erne.

-Ja, ja, ja, ba al dakin, Mari Fermina? -esan zuen berriro zaha­rrenak-. Diru-maindire-pertzarik-gabeako etxekoandrea gaixo zegon; han ditun sendagile, petrikilo eta barberuak, baina ez dinate haren gaixotasunarentzat erremediorik aurkitzen.

-Ez dun izango, Mari Kattalin! -esan zion ez gazteen ez zaha- rren zenak- eta hik ba al dakin, bada, erremedioa?

-Ja, ja, jakingo ez dinat bada ! Elizako atean, harri baten azpian, apo bat zegon eta apo horrek ogi bedeinkatua zeukan ahoan. Ogi horren zati bat ematen bazioten sendatuko dun !

Eta barre eta algara artean, hiru sorginek bideari jarraitu zioten.

Haiek desagertu orduko, Peruko zubi azpitik atera eta elizara joan zen, harria jaso, apoa hartu, ogi bedeinkatua ahotik kendu eta haren zati bat gaixoari emanik, berehala sendatu zen. Haren senarrak oso eskuzabal jokatu zuen mutilarekin eta hala Perukok baserria, lurrak eta aziendak erosi zituen, anaiarenak baino askoz hobeak.

Matiasek, anaiaren bat-bateko aberastasuna ikusita, noia lortu zuen galdetu zion eta Perukok dena esan zion. Matias diruzaleak lehen baino gehiago izateko antsia zuen eta sorginei entzutera joatea erabaki zuen. Joan zen zubira, ezkutatu zen azpian eta zain geratu zen. Ez zuen luzaroan itxaron behar izan, laster etorri ziren, esanez:

-Ez garela, bagarela, hamalau mila hemen garela!

Oraingoan ordea, ez zuten ez saltorik ez barrerik egiten.

-Mari Petronil !

-Bai, Mari Kattalin?

-Mari Fermina !

-Bai, Mari Kattalin?

-Lehengoan norbaitek guk esandakoa entzun zinan eta gaur ere baten bat entzuten ari dun.

Hirurak bila hasi ziren eta zubiaren azpian Matias aurkitu zuten. Joka hebaindu zuten eta geroztik bere onera etorri ezinik ornen dabil.


EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

5. SALTZEDOKO SORGINA


Joan-etorri asko egiten zuen mandazain bat ostatu batean geratu omen zen behin. Hark ez zekien baina ostatuko etxekoandrea sorgina zen eta mandazainak semea zuela jakin zuenean, galdetu zion:

-Zer moduz semea?

Mandazaina harro zegoen semeaz eta honela erantzun zion:

-A! sanoa eta oso ederra, bere aita bezalakoxea!

Gau hartan bertan, sorgina mandazainaren etxera joan zen eta, haurra sehaskatik aterata, gogor jo zuen, oso gaixo eta itxura txarre- an utzi arte.

Etxera itzuli zenean, mandazainak zeharo atsekabetua aurkitu zuen emaztea. Haurra sendatu zen baina aitak ez zuen pentsatu osta- lariak hartan zer ikusirik izan zezakeenik.

Behin eta berriro, mandazaina ostatu hartara joaten zen eta ostalari sorginak galdera bera egiten zion beti:

-Zer moduz semea?

Baina etxera itzulitakoan, oso larri aurkitzen zuen beti semea. Hartan sorginkeriaren bat zegoela pentsatu zuen eta, agian, ostatuko etxekoandreak zer ikusirik izango zuelako susmoa hartu zuen. Horrela bada, gauza bere kabuz argitzea erabaki zuen.

Ostatu hartan geratu zen hurrengoan, oso nekatuta zegoelako aitzakian, sutondoan seko lo geratu balitz bezala egin zuen.

Gauerdia iritsi zenean, sorginak poto bat atera zuen ukendu magikoz betea eta gorputza igurtzi zuen esanez:

-Sasi guztien gainetik, ordu erdi batean mandazainaren etxeraino.

Eta desagertu egin zen.

Mandazaina adi egon zen denbora guztian, eta potoko ukendua hartu zuen berehala, baina formula magikoa esaterakoan nahastu egin zen eta honela esan zuen:

-Sasi guztien artetik, ordu erdi batean ñire etxeraino.

Harramazkaz eta ubelduz josia iritsi zen etxera eta han aurki­tu zuen ostalaria haurra jotzen; sutondoko burruntzia hartu eta buru-buruan eman zion. Hark sekulako garrasi bat egin eta desa- gertu egin zen. Aitak haurra sehaskan utzi eta ostatura itzuli zen, Emakumea baino lehen iritsI zen eta berriro ere sutondoan etzan zen denbora guztian lotan egondako itxura eginez.

Biharamun goizean, mandazaina ostalariarengana joan zen agurtzera eta ohean aurkitu zuen, burua zapi batean bilduta.

-Zer duzu? -galdetu zion, ezer ez baleki bezala.

-Gaizki nago. Bart amets bat izan dut -erantzun zion emaku­meak Erraldoi batek eraso egiten zidala eta buruan ematen zidala.

Mandazainak barre egin zuen.

-Hauxe izatekoa, gero! -esan zuen-, Nik ere ametsa izan dut. Sorgin batek nire semea jotzen zuela eta burruntziaz buruan jotzen nuela. Hurrengoan horrelako ametsen bat egiten badut aizkoraz joko dut buruan.

Esan beharrik ez dago sorgin hark ez zuela gehiago jo manda- zainaren semea, eta mandazaina ere ez zela gehiago geratu sorgin haren ostatuan.


EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

6. Mandazaina eta sorginak

Nafarroako Sakanako mandazain bat Ataunera etortzen omen zen gatza saltzera. Etxerik etxe ibiltzen omen zen lanbide horretan.

Behin, Ataundik etxera zihoala, bidean berandutu eta basoan ilundu omen zitzaion. Ustez hobe beharrean, Berrenoako zelaian, beharbada Dantzaleku izeneko zabalean, gelditzea erabaki omen zuen.

Mandoa bazter batean lotu omen zuen eta zelaiko pago baten lepora igo zen. Hantxe jarri omen zen gaua igarotzeko, basoko piztien beldurrik ez baitzuen nonbait.

Han zegoela, gauerdi inguruan, lagun-talde baten hizketa hotsa aditu omen zuen eta Berrenoako lepora zetozela iruditu.

Berehala iritsi omen ziren sorginak, talde handian, eta dantzari ekin zioten iskanbila batean. Denboraren buruan, Maripetraliñ agertu omen zen, eta lagun bat hartu eta pago-ondo batean jarri omen zuen bere alboan. Hauxe esan zion:

- Ba al dakin erregeren alaba gaixo dagoela, hiltzeko zorian?

- Nik ez – erantzun omen zion besteak.

- Ez zekiten asko zergatik dagoen horrela.

- Zergatik bada?

- Aurreko igandean, neska hau elizan mezetan zegoela, besteei bezala ogi bedeinkatua eman ziotenean puska bat erori zitzaion, eta azpiko hilobi-harriaren ertzeko zulotik behera ezkutatu zen. Orain zapo batek zeukan eztarrian, ezin irentsirik. Zapo horri hori kendu eta holako iturritan garbitu eta gaixoari janarazten badiote, berehala sendatuko da.

Berehala oilarrak kukurruku jo omen zuen eta sorginek bat-batean alde egin.

Mandazainak ondo ikasi omen zuen sorginen esana eta, eguna argitzean, pagotik jaitsi, mandoa hartu eta bere herrira itzuli omen zen. Gero erregerengana joan zen.

Erregeri kontatu omen zion Berrenoan entzuna, eta erregek egin beharrekoak egin, eta alaba sendatu ere bai. Hala bada, mandazaina erabat aberastu omen zuen erregek.

Mandazain horrek ba omen zuen anaia bat ere, istorio hau entzutean mandazain hastea erabaki zuena. Ataundik etxera zetorren batean, Berrenoako zelaian gelditu omen zen, mandoa ezkutatuta eta pago gainera igota. Gauerdian hasi omen zen sorgin-bilera, Maripetraliñ ere azaldu zelarik:

- Ba al dakin erregeren alaba sendatu dela?

- Ez. Ea baten bat guri zelatan egoten den...

- Baliteke, gero. Begira ditzagun bazterrak badaezpada.

Berehala aurkitu omen zuten mandoa, baita mandazaina pago-gainean. Handik jaitsi eta bere mandoarekin sasiz sasi ibili omen zuten. Eskerrak oilarrak kukurruku jo zuela eta sorginek alde egin beharra izan zutela.

Eguna argitzean, mandazaina bere mandoarekin, elbarri eta errenka, lanbide horretan aritzeko gogorik gabe itzuli omen zen etxera.

7. Sorgina katu

Elezahar batek dio emakume bat gauero gelditzen omen zela haritzen etxeko sukaldean, eta, egunero, katu beltz bat agertzen zitzaiola leihotik.

Gau batean, emaztearen ordez, senarra gelditu zen andre mozorrotuta, eta, katua etortzean, honela esan zion:

- Gizonezkoa haritzen?

Eta gizonak erantzun:

- Katua eta hitz egiten?

Orduan senarrak makilaz kolpatu omen zuen eta katuak marruka ihesari ekin omen zion.

Hurrengo egunean, auzokide bat besoa apurtuta azaldu zen, eta orduan konturatu ziren herrikoak emakume hura sorgina zela.

8. Anbotoko sorgina


Behin batean neska gazte bat iturrira joan zen ur freskoa hartzera. Halako batean, iturriaren atzetik emakume bat atera zen. Emakumea oso itsusia zen: sudur luzea zuen, buruan kapela eta eskuan erratza.

Neskak beldurtuta galdetu zion.

-Nor zara zu? Zer nahi duzu?

-Ni Anbotoko sorgina naiz -erantzun zion- eta zu eramatera etorri naiz.

Orduan, neska harrapatu, hanka artean erratza ipini eta hegaz joan ziren biak.

Berehalaxe iritxi ziren haitzulora. Han dena ilun-ilun -zegoen eta neska beldurtuta negarrez hasi zen.

Baina egun batzuk pasa ta gero, pozik zegoen: sorginak soineko polit bat eman zion eta jantzi zuen.

Ispilu bat hartu eta begiratu zuen: zein aurpegi polita! Janaria ere nahi zuen guztia ematen zion. Baina oraindik sekreto handi bat zuen neskarentzat. Egun batean, belarrez jarabea egiten irakatsi zion. Beste egun batean sorginak esan zion neskari:

-Gaur gurasoen etxera joango zara. Baina neskak erantzun zion:

-Ez, ez dut nahi; pozik nago hemen.

Belarrak hartu eta jarabea prestatu zuten etxera eramateko.

Etxera joan zen eta etxean aita, ama eta amona bakarrik; musu baña eman eta aitona? Non dago aitona?

Aitona ohean zegoen gaixorik. Orduan, atera zuen sorginaren jarabea eta aitonak edan zuen. Berehala sendatu zen. Gero, kontatu zuen sorginarekin egon zela eta bere laguna zela. Orain denak daude pozik etxean: neska etorri da eta aitona ere sendatu da.

9. SORGINEN BIDEA EPERLANDAKO AKELARRERA

Aldaera - I

Muxikako Ibarruri auzoko Txomin Artetxek kontatuta 1970an


Muniketa deituriko parajeko baserri batean bi ahizpa ezkongabe bizi ei ziren. Laguntzeko morroi bat zuten. Ahizpa biak gau-gauean gelditzen ei ziren ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ahizpa biak, morroian gomuta barik, suteko hautsa hartu eta ipurdia igurzten ikusi ei zituen ondokoa esaten zuten bitartean:

Lainoperik lainope

Sasi guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Aurrekoa amaitu esaten eta han joan ei ziren tximiniatik gora.

Mutilak hau ikusirik ezkaratzera sartu, eta ahizpa biak egin zuten modu berean, ipurdia suteko hautsez igurtzi eta hanka bat zizeilura lotuta zuelarik, hauxe esan zuen:

Sasiperik sasipe,

Laino guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Bat-batean han zihoan zizeilu eta guzti sasiperik sasipe dena urruturik. Azkenez heldu ei zen Eperlandako landara.

Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-ahizpa biak ere bai.

Bertan egiten ari ziren ospakizunetako bat biltzarraren erdian zegoen ikatzari musua ematea ei zetzan. Bere txanda heldu zenean, morroia ere agertu zen ikatzari musua ematera. Animalia-irudi hura ikusirik ondokoa esan ei zuen ozenki:

“Jesus, hau zikina”.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen zizeilua hankari lotuta.

Azkenean etxera itzuli izan behar ei zuen zizeilua lepoan hartuta.



Aldaera-II


Muxikako Ibarruri auzoko Txomin Artetxek kontatuta 1970an


Muniketa deituriko parajeko baserri batean bi ahizpa ezkongabe bizi ei ziren. Laguntzeko morroi bat zuten.

Ahizpa biak gau-gauean gelditzen ei ziren ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ahizpa biak, morroian gomuta barik, suteko hautsa hartu eta ipurdia igurzten ikusi ei zituen ondokoa esaten zuten bitartean:

Lainoperik lainope

Sasi guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Aurrekoa amaitu esaten eta han joan ei ziren tximiniatik gora.

Mutilak hau ikusirik ezkaratzera sartu, eta ahizpa biak egin zuten modu berean, ipurdia suteko hautsez igurtzi eta hanka bat zizeilura lotuta zuelarik, hauxe esan zuen:

Sasiperik sasipe,

Laino guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Bat-batean han zihoan zizeilu eta guzti sasiperik sasipe dena urruturik.

Azkenez heldu ei zen Eperlandako landara.

Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-ahizpa biak ere bai.

Bertan egiten ari ziren ospakizunetako bat biltzarraren erdian zegoen ikatzari musua ematea ei zetzan. Bere txanda heldu zenean, morroia ere agertu zen ikatzari musua ematera. Animalia-irudi hura ikusirik ondokoa esan ei zuen ozenki:

“Jesus, hau zikina”.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen zizeilua hankari lotuta.

Azkenean etxera itzuli izan behar ei zuen zizeilua lepoan hartuta.

10. Elurra eta sorginak

Aspaldi-aspaldian elurrik ez zuten ezagutzen gizakiek. Halako batean, lehenbizi elurra egin zuenean sorginak ikaratuta haitzuloan sartu ziren.

Haitzuloan zazpiheun urteko aitona zahar itsu bat bizi zen, eta sorginek esan ziotenean gauza zuri bat erori zela zerutik, honela esan zuen:

- Atara nazazue airean kanpora, eta palanka batzuekin jaso nire betazal bat, gauza berri hori ikusi ahal izateko.

Betazala jaso ziotenean eta bere begi nekatuak gauza zuri hura zerutik erortzen ikusi zuenean, honela esan zien sorginei:

- Galduak gara!

Aiton zaharra bere lagun guztiekin, zahar eta gazte, eta sorgin guztiekin haitzulora sartu ziren betirako.

11. SORGINEN BIDEA MURUETAKO AKELARRERA


Muruetako Jesus Orbek kontatuta 1922an

Mutil bat ei zen andre baten morroia. Andre hau gau-gauean gelditzen ei zen ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ugazaba-andreak, morroian gomuta barik, ontzi txatxar bat hartu eta barruko unturiarekin igurtzi ei zuen gorputzaren alde batzuk, eta irrist joan zen tximiniatik gora hodei guztien azpitik eta sasi guztien gainetik esanda.

Mutilak hau ikusirik hartzen du berak ontzia, igurtzi ugazaba-andrea legez eta dio: hodei guztien azpitik eta sasi guztien azpitik.

Igo zuen tximiniatik gora eta han zihoan sasiperik sasipe dena urruturik, gainetik esan beharrean azpitik esan zuen-eta.

Azkenez heldu ei zen landa batera. Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-andrea ere bai. Sorginak izan behar dituzte hauek, esaten zuen bere artean. Honetan ikusten du bat beltza eta motza ezin handiagoa. Bere itxurarekin ikaraturik, “Jesusen Kredo, que culo tan negro!” esan zi zuen.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen nora joan ere ez zekiela, ez non zegoen ere. Sasipetatik joanda; nola jakingo zuen bada?

Han itxaron ei zuen ba eguna egin arte. Eguna egin zenean, herrira joan zen eta gertatutakoaren parte eman ei zien bertako agintariei sorgin guztien bakea egiteko asmoz.

12. NI NEU NAIZ


Gatzagako andre batek, gobara egiten zuenean, arropa zuhaitz adarretan zabaltzen zuen, eta gau osoan uzten zuen lehortzen.

Baina aspaldian arropa batzuk desagertzen zitzaizkiola eta, gau batean, zaintzen geratzeko eskatu zion

senarrari, lapurra harrapatu eta gobara lapurtzeko gogoak kentzeko esanez.

Gizonak hartu zuen urdai zati bat, ogia eta ardoa eta gaua esna igarotzeko prestatu zen. Adar batzuekin sua piztu, urdai zatia burruntzi batean jarri eta hura erretzen hasi zen. Han zegoen koipez ogia lasai gantzatuz eta oheko berotasunean zein ederki egon zitekeen pentsatzen, sorgin bat agertu zitzaionean.

Sorgina itsusi aparta zen, begi bakarra zuen bekokiaren erdian. Hark ere bazuen burruntzia eta, bertan,

apo bat. Sutondoan eseri zen, gizonaren ondoan eta hura ere apoa erretzen hasi zen. Ogia koipetan bustitzen zuen bitartean, hau esaten zion gizonari:

-Zuk past-past egiten baduzu, nik gauza bera egingo dut...

Gizonak sorgina ikustean sekulako beldurra izan zuen eta, burruntzia hartuz, begi bakar hartan sartu zion, itsu utziz. Sorginak herrialde osoan entzun zitekeen garrasia egin zuen eta gero, oraindik oihuka, gizonari galdezka hasi zen:

-Nola duzu izena? Nola duzu izena?

Gizonak ez zekien zer erantzun, baina sorginak bereari jarraitzen zion.

-Nola duzu izena? Nola duzu izena?

Azkenean, honela esan zion gizonak:

-Ni, neu naiz.

Eta etxera joan zen lasterka, sorgina oihuka eta bere kideei laguntza eske ari zen bitartean.

Sortu zuen iskanbila apartekoa izan zen eta beste sorginak Euskal Herri osotik agertu ziren.

-Nork zauritu hau? -galdetu zioten.

Eta berak erantzun:

-Neu! Neu! Neuk zauritu nau!

-Heuk egin badun, guk ez dinagu zertan parte harturik eta beste noizbait beste erokeriaren bat egin nahi badun, egin ezan gu alde batera utzita!

Eta etorri bezala, sorgin guztiak gauaren ilunean desagertu ziren, zorigaiztoko itsua minez oihuka eta zer egin jakin gabe utzirik.

13. SORGINAK ETA ERGELAK

Behin batez baziren bi anaia, bat ergela eta bertze bat enuxentina. Bazuten ama xahar xahar bat. Eta goiztiri batez abiatzen da seme zaharrena mendirat arthaldiarekin eta uzten du enuxenzko hura etxian bere ama xahar xaharrarekin eta erraten dio:

—Orai nik amari emanen diot xokoleta eta zuk emanen diozu maño bat bero beroa trenpoan.

Eta partitzen da mendirat bere arthaldiarekin.

Bigarren semiak ematen du ura berotzen eta erraten dio bere amari:

—Ene ama, ura bero beroa da. Zer maño nahi duzu?

Eta erraten dio:

—Brazadazeo maño bat.

Eta ematen dio ohe aintzinerat maño irakitzen hari zuena. Eta ama ez baitzen jeikitzen erraten dio:

—Nahi duzu salda ematia?

Erraten dio baietz.

—Ama, jeiki zaite fite.

Eta ez zen jeikitzen. Hartu eta ematen du berak maño irakitzen hari zenian eta ama gaixoa han egosten da eta erraten dio:

—Ama, altxa zaite, oiño ez zaitzu mañoa hoztu.

Eta ez dio jeus errepustarik ematen.

Arratsa ethorri zen eta bertze anaia arribatzen zaio eta erraten dio:

—Nola duk ama?

—Ongi duk.

—Eman diok mañua?

—Baietz. Bainan oiñon han lo ziauk.

Eta erraten dio:

—Ikusak heia lo den.

Badoha eta erraten dio:

—Ez. Erriz ziagok.

Badoha bertze anaia eta ikusten du ama arras hila eta ez zakiten zer egin.

Badohazi biak baratzerat eta han iten dute zilo handi bat eta anaia gaztenak sagardiaren puntan sartu eta botatzen du zilorat. Eta biak etxera gan eta izitzen zien.

Zer iten du anaia bigarrenak? Hartzen du izpirituan behar dutela zerbeit hartu zeinetarik gauza hainitz baitzen etxe hartan. Eta uzten dituzte alimal guziak, muble eta puxketa liña guziak, eta hartzen du athe bat bizkarrian. Oihanian zohazilarik igotzen die biak arbola punttarat eta gauerdiko iñ hartan aditzen dituzte sorginak akhelarrian eta biak arras izituak zien.

Erraten dio anaia batek bestiari:

—Oi! Ni ezin naukek hemen!

Eta sorginak heldu dire hen arbolaren azpirat eta batek erraten zuen:

—Erregeren alaba eri duk hainitz eta ez dun sendatuko idi baten bihotza jan arte.

Eta han hala zaozilarik hek, anaia batek botatzen du basa puxka bat eta sorgin bat hartzen du:

—Ai! Jainkoaren errakia! Jan dezagun guziek!

Bildu ta jaten dute.

Handik istantian botatzen du ur xorta bat.

—Ai arno, arnoa! Edan dezagun!

Gero bere athiarekin arras hunatua zen eta uzten du guzien gainerat. Batek ai! eta bertziak oi! Tarrapataka guziak badohaz.

Eta badohazi anaia hek biak, erregen palaziorat. Eta atzematen dute andre gazte hura hain txar. Eta estonitzen dire, mutil hek biak nola dabiltzan han. Erregeren zerbitzariak galdetzen diote:

—Zer behar duzue?

—Errege ikusi.

Eta zer iten du? Erraten dio erregeri bainan ez zuen sinetsi nahi zerbitzari hura:

—Zozuak zirezte, hoik eta egorratzu handik.

Eta ez baitzuten gan nahi, errege heldu da eta erraten dio:

—Zer behar duk?

—Zuk alaba bat baduzu eri.

Eta erraten dio:

—Hik ze ari behar duk?

—Nahi duzu jakin horren sendatzeko erremedioa?

Eta erraten dio baietz.

—Ebien. Hiri huntan den idirik ederrena hil araz zazu eta haren bihotza labian erretua emozu.

Eta errege harek aditu guziak iten zituen bere alabaren sendatzeko. Eta iten du harek erran bezala.

Idi bihotza jan zueneko, bere andre gaztia hari zen pullikitzen. Eta sendatu zen fite eta mutil hura errege harek hartu zuen bere etxerat eta bere alabarekin ezkondu eta xato guzia eman zioten beretzat, diru eta izate guziekin.

Euskal ipuinak

Wentworth Webster

1877

14. SORGINAK AKELARRIAN

Behin batez bazen, munduan asko dien bezala, gizon gazte bat. Egun batez gaten da kisulabe baterat eta arratsian heldu die sorginak. Han dantzan hari zien. Batek iten zuen etxe batetako etxeko andre bat bezala, arras eri. Eta elizatik ateatzen hari zelarik egun batez utzi zuela ogi benedikatua lurrerat erortzera eta apho batek altxatu zuela eta apho hura han dela athe hekien onduan, harri baten azpian, bere ogia ahuan. Eta oraino sorginak berak erraten zuen hura ahotik apho hari kendu arte ez zitekela senda. Eta gizon gazteak guzia aditzen zuen.

Beren aldia in zutenean, sorginak baduazi bakotxa bere etxetarat, eta gizon gazte hura ilkhitzen da bere kisulabe xilotik eta badoha etxekoandre eri den harenganat eta erraten dio:

—Nik orai badakit zer egin behar den zure sendatzeko.

Eta sorginak erran guziak erraten diotza eta egiten ditu, eta egun berian sendatzen da. Eta gizon gazte hura ongi pagatua izan zen.

Eta arrats hartan heldu zaio konkor bat eta erraten dio:

—Aditu dut, gizon gaztea, badakik sorginek non egiten duten akelarre.

Eta erraten dio baietz.

—Bihar pentsatzen dut behar dutala aditu sorginek zer erraten duten.

Eta erakusten dio bera aintzinean izatu zen kisulabe zilo hura. Eta gauerditan heldu die sorgin guziak biribilli baraballa, bazutela arrabots eta espantu. Bainan sorginek erraten dute batak bertziari:

—Behar dinau bilatu kisulabe zilo huntan zer othe den.

Badohazi bilhatzerat eta atzematen dute konkorra eta egortzen sasiz sasi, berhoz berho, laharrez lahar, othez othe, zirripo zarrapo. Ez zuen posible nihundik bere etxea atzematia. Denak funditua, gure konkor gaixua azkenean goiz alderat arribatzen da bere etxean.

Euskal ipuinak

Wentworth Webster

1877

15. SORGIñA

Asko munduan bezala baziren jaun andre batzuek; nekazallak edo laborariak ziren eta aisean ziren. Bazuten mando bat eta gaten zen gizona traturat bere mandua arnoz kargatueta eta egoten zen zortzi bat egun kanpoan. Bethi ostatu berean jausten zen. Han baziren ama alaba batzuek. Egun batez mandoak kargatu eta partitzen da. Emaztea erdi beharra zuen. Orenaren beira zagoen, bañian galdea galdearen gainean beitzuen, bortxatua da partitzera.

Badoha eta arribatzen da ostatu hartarat. Merkatu eguna beitzen ez zuten haren gela gardatu bertzetan bezala zeren jende hanitz beitzuten eta ematen dute sukaldearen onduan zuten gela itsu batean. Ez zen oraino loharkatuba. Aditzen du ama zaharrak erraten bere alabari:

—Ez dakin? Hor dugun gizonaren emaztea erdi dun. Hua ikhusterat iyan lo dagoen.

Gizonak hori aditu eta ematen da zurrungan. Neskatxak aditu eta zurrungan zagoela athe tartetik erraten dio bere amari.

—Ba, ba! lo dago.

Erraten dio amak orduan (pentsa azue iyan erne zagoen gizona!)

—Gan behar dinat haur sortu berri haren xarmatzerat.

Altxatzen du arri bat supazterraren aintzinean. Handik atheratzen du kasola bat zentan beitzen gantzudura bat. Eskoba bat hartu eta ungi arraskatzen du bere buruba erranez:

—Edoi guzien azpitik eta lahar guzien gañetik. Horen erdi bat bideko, bertze bat hango eta bertze bat hunarateko.

Hori erran orduko gana da. Ikhusi duenian gaten, atheratzen da gizona gelatik. Ikhusi zuen zer in zuen. Gantzutzen da hura bezala, bañian erraten du «edoien azpitik eta laharren azpitik ere», tronpaturik. Oren laurden bat harat gateko, oren erdi bat hango eta oren laurden bat hunat ethortzeko.

Arribatzen da bere etxerat bañian funditua. Laharrek xehatu zuten dena. Bañian igual zitzaioien. Ematen da bere emaztearen athe gibelian makil handi batekin eta istantean heldu da gatu xuri handi bat ñau ñau. Gizonak hori aditu eta, atheratzen da gordea zen tokitik eta bere makilarekin abantzu hil zuen gatu hura. Eta partitzen da berehala ostaturat bañian ez erreski lahar guzien azpitik. Arribatu zen halere emaztea bañion lehenago. Badoha laster bere ogerat.

Biharamunian jekitzen denian ez du ikhusten alaba bertzerik. Galdetzen du non den ama. Miñez dagoela.Pagatzeko hari. Ezetz, nahiago duela ama ikhusi. Badoha harenganat eta atzematen du ungi eri. Egun hartarikan ez zen gehiago gan ostatu hartarat. Bere etxerat arribatu denian kondatzen dio bere emazteari zer pasatzen zen eta haurra nola salbatu duen. Bañian ez ziren fini hortan. Maluru maluruen gañian zuten. Hainbertze behi hiltzen zaiozkate eta zituzten alimale guziak igual. Miseria gorrian gelditzen dire. Ez zakiten zer billaka.

Gizon hura pentsaketan zabillan tristerik errekontratzen duenian emazteki xahar bat. Galdetzen dio zer duen eta kondatzen diozka bere penak, zenbat malur izan dituen hainbertze hazienda galdu dituela, erosi dituela bertzeak eta hek ere istantean hillen zaiozkala. Sorginek xarmatua dela.

—Hala bazare aski duzu ematea heian gaitzuru baten azpian xirigo benedikatua piztuba eta atzemanen duzu.

Iten du emazteki xahar harek erran bezala. Gordetzen da mañateraren azpian eta gaberditan heldu da gatuaren itxuran eta ematen da ixtaklok idiaren gañian erraten duelarik:

—Lehengoak ederrak, bañian haukiek ederrago.

Hori aditu eta gure gizona atheratzen da gordia zagoen tokitik eta bere makilarekin ez du uzten arras hilla bertzerik.

Hori iñagatik gure gizona deus erresurtsarikan gabe zen, ez ogi, ez arto, ez behi, ez xerri eta bere emaztea eta haurra gosiak. Badoha zerbeit iñen othe duen. Errekontratzen du jaun bat eta erraten dio:

—Zer duzu gizona hoin tristerik?

Erraten dio:

—Miseria horrek penatzen du hanitz.

—Hori bertzerik ez baduzu adituko dugu elkar. Nahi baduzu, emanen zaitut nahi duzun bezenbat diru, urthearen buruban phentsatzen baduzu eta neri erraten, debruak zerekin iten duen kalitza eta ez balin baduzu pentsatzen orduko, zure arima neretzat izanen da.

Gizona, dirua artu eta badoha kontent etxerat geruaz oroitu gabe. Bizi zen urus zenbeit denboraz bere emaztea eta haurrarekin bañian denborak urbiltzerat, tristatzen hari zen eta ez du erraten deus bere emazteari. Egun batez bazabillan urrun bere sekretua jakin nahiz, billa eta billa. Gabak atzematen du eta arrastatzen da bide gurutze batean gordea. Badakizue, bide gurutzetarat ethortzen dire sorgiñak elkharrenganat biltzerat. Arribatzen dire beraz hustan handik eta fusta hemendik, dantzan. Ungi jostatu direnian hala, hasten dire berri kondan. Batek erraten du:

—Ez dakizue holako gizonak saldu duela bere burua debruari. Sehurki ez du pentsatuko debruak zerekin egiten duen kalitza.

—Ez dakinat nik ere. Erran nazan.

—Giristinoek igande egunean pikatzen dituzten beatzekin.

Gure gizona doi doia egotu zen agertu gabe bozkarioz. Argia ethorri orduko sorgin guziak gan ziren beren etxetarat. Gure gizona ere gan zen bererat. Ez zen gehiago triste. Bazagoen eguna noiz ethorriko zitzaioen.

Ethorri zenian badoha bide gurutze baterat. Han zagoen janeko bere jauna, debru hanitzekin ethorria, pentsatzen beitzuen ifernuko izanen zuela. Galdetzen dio:

—Badakik zerekin debruak egiten duen kalitza?

—Ez dakit. Entsaiatuko naiz. Giristinoek igandetan pikatzen duten beatzarekin.

Hori erran orduko debrua badoha bertze guziekin, su eta kar sistuka, ifernuko zolarat. Gure gizona gan zen bere etxerat eta bizi izan zen luze, urus bere emaztea eta alabarekin. Ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren.

Euskal ipuinak Wentworth Webster 1877

16. SORGIN EULIA

Berasategiko neska bat joan zen konfesatzera, gorrotatzen zuen familia bateko sei haur hil zituela. Sorgina zen eta euli bilakaturik zintzurrean sartzen zitzaien eta hiltzen zituen. Zazpigarrena salbatu zuen apezak, estolaz eulia harrapatu eta kutxa batean sartu: kutxaren barnean gero hila zen neska.

(Barandiaran 1973a: 501).

17. SORGINEN BIDEA MURUETAKO AKELARRERA

Muruetako Jesus Orbek kontatuta 1922an Mutil bat ei zen andre baten morroia.

Andre hau gau-gauean gelditzen ei zen ezkaratzean morroia oheratutakoan. Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ugazaba-andreak, morroian gomuta barik, ontzi txatxar bat hartu eta barruko unturiarekin igurtzi ei zuen gorputzaren alde batzuk, eta irrist joan zen tximiniatik gora hodei guztien azpitik eta sasi guztien gainetik esanda.

Mutilak hau ikusirik hartzen du berak ontzia, igurtzi ugazaba-andrea legez eta dio: hodei guztien azpitik eta sasi guztien azpitik.

Igo zuen tximiniatik gora eta han zihoan sasiperik sasipe dena urruturik, gainetik esan beharrean azpitik esan zuen-eta.

Azkenez heldu ei zen landa batera. Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-andrea ere bai. Sorginak izan behar dituzte hauek, esaten zuen bere artean. Honetan ikusten du bat beltza eta motza ezin handiagoa. Bere itxurarekin ikaraturik, “Jesusen Kredo, que culo tan negro!” esan zi zuen.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen nora joan ere ez zekiela, ez non zegoen ere. Sasipetatik joanda; nola jakingo zuen bada?

Han itxaron ei zuen ba eguna egin arte. Eguna egin zenean, herrira joan zen eta gertatutakoaren parte eman ei zien bertako agintariei sorgin guztien bakea egiteko asmoz.

18. SORGINEN BIDEA EPERLANDAKO AKELARRERA-I

Muxikako Ibarruri auzoko Txomin Artetxek kontatuta 1970an

Muniketa deituriko parajeko baserri batean bi ahizpa ezkongabe bizi ei ziren. Laguntzeko morroi bat zuten.

Ahizpa biak gau-gauean gelditzen ei ziren ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ahizpa biak, morroian gomuta barik, suteko hautsa hartu eta ipurdia igurzten ikusi ei zituen ondokoa esaten zuten bitartean:

Lainoperik lainope Sasi guztien gainetik, Eperlandako landara.

Aurrekoa amaitu esaten eta han joan ei ziren tximiniatik gora. Mutilak hau ikusirik ezkaratzera sartu, eta ahizpa biak egin zuten modu berean, ipurdia suteko hautsez igurtzi eta hanka bat zizeilura lotuta zuelarik, hauxe esan zuen:

Sasiperik sasipe, Laino guztien gainetik, Eperlandako landara.

Bat-batean han zihoan zizeilu eta guzti sasiperik sasipe dena urruturik. Azkenez heldu ei zen Eperlandako landara.

Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-ahizpa biak ere bai. Bertan egiten ari ziren ospakizunetako bat biltzarraren erdian zegoen ikatzari musua ematea ei zetzan. Bere txanda heldu zenean, morroia ere agertu zen ikatzari musua ematera. Animalia-irudi hura ikusirik ondokoa esan ei zuen ozenki:

“Jesus, hau zikina”. Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen zizeilua hankari lotuta.

Azkenean etxera itzuli izan behar ei zuen zizeilua lepoan hartuta.

(1) Ajangizek, Ibarruritik oso gertu, Eperlanda deituriko lekua dago. Bertan, sorginek, akelarreak egiten omen zituzten.


SORGINEN BIDEA EPERLANDAKO AKELARRERA-II

Kortezubiko Matias Aranazek kontatuta 1920an

Sorginak ziren ama-alaba bi. Morroia zuten beharrak egiteko. Sarritan joaten ziren bariku gauez orraztuta polito jarrita. Morroiak ikusten zituenean han jarrita zaintza egiten zuen. Suaren azpian zuten lapikotxu baten euren unturia, eta haxe unturia egin hanketan eta esan “txiki-txikien gainetik eta handi-handien azpitik” eta joaten ziren. Haiek joan ziren baten, morroiak ere unturia ei zuen, baina oker aditu zituen besteen esanak eta honek esan zuen: “txiki-txikien azpitik eta handi-handien gainetik”.

Joan zen sasi guztien azpitik eta tantai handien gainetik, dena urrututa, Muxikako Eperlandara. Han zegoen Luzifer euren nagusia. Eurek han zuten ohitura Luziferri ipurdian musua ematea zen. Denek egiten zuten banan- banan. Morroiari ipini zioten izena Sorginbarri izan zen. Honek eraman zuen burdinezko abarkistena1 zorrotz-zorrotz eginda. Musu egiten joan zenean haixe abarkistena sartu zion Luziferri. Honek esan zion: Sorginbarri, bizarrak gogorrak dituzu.

Mutilak ikusi zuenean hau antzerki hau, esan zuen: - Jesus da Credo, que culo más negro! Hau entzun zutenean denek aldegin zuten. Etorri ziren etxera ama-alabak, morroia ere bai. Honek gertatutakoaz parte eman zion herriko Parrokoari. Parrokoak deitu zien etxera ama-alabei, eta ondu egin zituen.

(1) Abarkistena: Abarkak josteko eztena.

Joxe Miel Barandiaran Obras Completas Tomo II Eusko-Folklore Editorial La Gran Enciclopedia Vasca Bilbao, 1973

19. AMERIKETARA JOAN ETA ETORRI

Bein sartu ei zien Elantsobeko portuen Bermioko txalupe batzuk arribadan eta errire atara ei zituezan erramuek, belak, paluek eta danak, otzarak ez bezte guztiyek.

Agure bat yuen ei zan geuerako bere errumera lo eitten –fumelariye bera.

Alako baten etorri ei zien gonagorridun andra bi tzalupera agurie bere erru- mien lo eguen artien. Askatu ei zituezan sokak eta asi ei zien andra biyok abantien eta “a cada palada sien leguas” esaten, eta Habanara eldu ei zien. Orduen errire salta ei euen andra biyok euren geuzek eitten zituezan artien, aguriek be salta ta Habanako arbola bateri adar bat kendu ta txalupera arin etorri ta pipie fumeten asi ei zan.

Etorri ei zien noix edo noix andra biyok, eta asi ei zien euren artien.

– Pipe sundie dau emen: um! Gixonen bat sartu ete yaku?

Au entzuten agurie ixilik egon ei zan, ixilik mutillek! Asmauko ete eben bildu- rrez.

Geyagoko barik asi ei zien ostara be abantien, eta goxialdie baño lenau eldu ei zien Elantsobera.

Aguriek geu atan Habanan egon zela lagunei ziñeztu eraiteko, ango arbolien adar ezie erakusten ei eban.

1. BARANDIARAN, J. M.: Obras Completas. Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1972-85