SORGIÑAK

1. SORGINAREN UKENDUA 

Orain dela mende asko, gudu gogorrak izan zituzten arabarrek beren lurretara erasoz etorri ziren mairuen kontra. Garai hartan, jazoera bitxi bat gertatu zen Zaitegiko lurretan (Zigoitian). 

Behin batean, mairuen gudarosteari sekulako galerak eragin zizkiotelarik, haiek amore eman eta alde egingo zutela uste izan zuten arabarrek. Ez zen horrelakorik gertatu, ordea. Biharamunean, bezperan bezain indartsu agertu zen mairuen gudarostea. Berriro aritu ziren borrokan eta zelaia mairuen soldaduen gorpuz betea gera- tu zen, baina hurrengo egunsentian bezperan adina soldadu zeuden berriro etsaien gudarostean. 

Eguna joan eguna etorri, gauza bera gertatzen zen beti. Halako batean, arabar soldadu batek horren gertaera misteriozkoaren egiazko arrazoia jakitea erabaki zuen. Beste borroka bat egin zuten eta milaka soldadu mairu hil zituzten. Orduan, bere lagunak lotan zeuden bitartean, arabar gaztea zaindari geratu zen, begia etsaiaren zelaitik kendu gabe. 

Gauerdian, itzal bat agertu eta hildako soldadu mairu baten alboan makurtu zen. Aldean zeraman buztinezko lapiko handi batetik ukendu pixka bat hartu eta hildakoaren zauriak igurtzi zituen; berehalajaiki zen hura, siesta batetik esnatu izan balitz bezala... 

Arabarrak ezin zuen sinetsi begiek ikusten zutena. Kontuz-kon- tuz hurbildu zitzaien eta sorgin bat zela ikusi ahal izan zuen, bere gaiztakeriengatik Arabatik kanpora bidalitako sorgin bat, hain zuzen, orain, mendekua lortzeko, mairuen artean bizi zena eta haiek hil ahala piztu egiten zituena, arabarrak mendera zitzaten. 

Luzaroan pentsatzen jardun gabe, soldaduak bere lantza hartu eta sorginaren eta mairu piztu berriaren gorputzak alderik alde zeharkatu zituen. Biak hilda geratu ziren. Lapikoa jaso, eta ukendu pixka batez atsoaren zauria igurtzi zuen, ea funtzionatzen zuen ikusteko. Segituan piztu zen sorgina, eta mutilari esan zion: 

-Ez nazazu hil, arren! Ukendu miresgarri hori egiten irakatsiko dizut... 

Baina soldaduak, haren hitzak aintzat hartu gabe, lantza sartu zion eta behin betirako hil zuen. 

Berri haiekin pozturik, lasterka itzuli zen bere kanpamendura eta gertatutako guztiaren berri eman zien han zeudenei. Haiek ezin zuten sinetsi entzuten ari zirena. Orduan, soldaduak esan zien: 

-Hil nazazue eta gero igurtzi ondo zauriak honako ukendu honez. Ikusiko duzue! 

Lagunek, jakina, ez zioten horrelakorik egin nahi, baina gazteak gauza bera esaten zien behin eta berriro eta, azkenean, hil egin zuten. Gero ukenduaz igurtzi zuten eta bat-batean piztu zen berriro. 

Ukendu magikoa berehala hartu eta aurreko egunetan hildako arabar guztiak igurtzi zituzten. Haiek piztu zirenean, mairuak behin betirako menderatu ahal izan zituzten. 

Eta zer gertatu zen ukenduarekin? Ba... agortu egin zitzaiela eta ez zitzaien bururatu zerbait gordetzea gehiago egiteko. Horrela bada, formula magikoa galdu egin zen. Geroztik asko saiatu izan dira formula hura errepikatzen, baina, guk dakigunez behintzat, inork ez du lortu ahal izan... oraingoz.

EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

3. DEABRUA BAIÑO AZKARRAGOA ZEN SORGIÑA

Bazen behin gizon bat oso larrituta Deabruari bere arima saldu ziona zorrez josita zegoelako. Honek ordaindu zion baldintza batekin; urtebete barru ez baldin bazuen Deabruaren adina,gizona bere arima eman behar zion; Biek ados geratu ziren Epe hori bukatzen hasi zenean, zorduna oso urduri zebilen, ezin zuelako bere hitza alderatu. Baiño belagile batekin egin zuen topo eta bere arazoa azaldu zizkion,azaldu eta gero belagilea lasai egoteko esan zion, bera bazeukala horretarako erremediu on bat, hau zala, orduan eskatu zion gizonari ezti libra bat eta oilo lumeez betetako saski bat. Belagilea Deabruarekin topo egin zuenean, astintzeko keiñua egin zuen,ileak askatu zituen ta makurtuz Deabruaren hanke-tartean ikusten hasi zen, Deabru bera izutzeko, lortu zuna azkenean.

Deabruak esan zuen: 

-Eun te berogei ta amar urte baitek mundu unten bañan ez diet oilako ikusi Hau esanez, Deabrua gaixotu zan.

Zorduna bere agerraldia egin zuen ta Deabruak esan omen zion:

 -Ba al dakik nere adiña? 

-Uste diat baietz,eun te berogei ta amar urte dituk 

Deabruak erantzun zion: 

-Hi baiño beste edonor trebeago jakinarazi dik;bestela ez huan asmatuko

5. SALTZEDOKO SORGINA 

Joan-etorri asko egiten zuen mandazain bat ostatu batean geratu omen zen behin. Hark ez zekien baina ostatuko etxekoandrea sorgina zen eta mandazainak semea zuela jakin zuenean, galdetu zion: 

-Zer moduz semea? 

Mandazaina harro zegoen semeaz eta honela erantzun zion: 

-A! sanoa eta oso ederra, bere aita bezalakoxea! 

Gau hartan bertan, sorgina mandazainaren etxera joan zen eta, haurra sehaskatik aterata, gogor jo zuen, oso gaixo eta itxura txarre- an utzi arte. 

Etxera itzuli zenean, mandazainak zeharo atsekabetua aurkitu zuen emaztea. Haurra sendatu zen baina aitak ez zuen pentsatu osta- lariak hartan zer ikusirik izan zezakeenik. 

Behin eta berriro, mandazaina ostatu hartara joaten zen eta ostalari sorginak galdera bera egiten zion beti: 

-Zer moduz semea? 

Baina etxera itzulitakoan, oso larri aurkitzen zuen beti semea. Hartan sorginkeriaren bat zegoela pentsatu zuen eta, agian, ostatuko etxekoandreak zer ikusirik izango zuelako susmoa hartu zuen. Horrela bada, gauza bere kabuz argitzea erabaki zuen. 

Ostatu hartan geratu zen hurrengoan, oso nekatuta zegoelako aitzakian, sutondoan seko lo geratu balitz bezala egin zuen. 

Gauerdia iritsi zenean, sorginak poto bat atera zuen ukendu magikoz betea eta gorputza igurtzi zuen esanez: 

-Sasi guztien gainetik, ordu erdi batean mandazainaren etxeraino. 

Eta desagertu egin zen. 

Mandazaina adi egon zen denbora guztian, eta potoko ukendua hartu zuen berehala, baina formula magikoa esaterakoan nahastu egin zen eta honela esan zuen: 

-Sasi guztien artetik, ordu erdi batean ñire etxeraino. 

Harramazkaz eta ubelduz josia iritsi zen etxera eta han aurki­tu zuen ostalaria haurra jotzen; sutondoko burruntzia hartu eta buru-buruan eman zion. Hark sekulako garrasi bat egin eta desa- gertu egin zen. Aitak haurra sehaskan utzi eta ostatura itzuli zen, Emakumea baino lehen iritsI zen eta berriro ere sutondoan etzan zen denbora guztian lotan egondako itxura eginez. 

Biharamun goizean, mandazaina ostalariarengana joan zen agurtzera eta ohean aurkitu zuen, burua zapi batean bilduta. 

-Zer duzu? -galdetu zion, ezer ez baleki bezala. 

-Gaizki nago. Bart amets bat izan dut -erantzun zion emaku­meak Erraldoi batek eraso egiten zidala eta buruan ematen zidala. 

Mandazainak barre egin zuen. 

-Hauxe izatekoa, gero! -esan zuen-, Nik ere ametsa izan dut. Sorgin batek nire semea jotzen zuela eta burruntziaz buruan jotzen nuela. Hurrengoan horrelako ametsen bat egiten badut aizkoraz joko dut buruan. 

Esan beharrik ez dago sorgin hark ez zuela gehiago jo manda- zainaren semea, eta mandazaina ere ez zela gehiago geratu sorgin haren ostatuan. 

EUSKAL HERRIKO LEIENDAK. Toti Martinez de Lezea

7. Sorgina katu

Elezahar batek dio emakume bat gauero gelditzen omen zela haritzen etxeko sukaldean, eta, egunero, katu beltz bat agertzen zitzaiola leihotik. 

    Gau batean, emaztearen ordez, senarra gelditu zen andre mozorrotuta, eta, katua etortzean, honela esan zion: 

    - Gizonezkoa haritzen? 

    Eta gizonak erantzun: 

    - Katua eta hitz egiten? 

    Orduan senarrak makilaz kolpatu omen zuen eta katuak marruka ihesari ekin omen zion.

    Hurrengo egunean, auzokide bat besoa apurtuta azaldu zen, eta orduan konturatu ziren herrikoak emakume hura sorgina zela.

9. SORGINEN BIDEA EPERLANDAKO AKELARRERA

Aldaera - I

Muxikako Ibarruri auzoko Txomin Artetxek kontatuta 1970an

Muniketa deituriko parajeko baserri batean bi ahizpa ezkongabe bizi ei ziren. Laguntzeko morroi bat zuten. Ahizpa biak gau-gauean gelditzen ei ziren ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu. 

Ahizpa biak, morroian gomuta barik, suteko hautsa hartu eta ipurdia igurzten ikusi ei zituen ondokoa esaten zuten bitartean:

Lainoperik lainope

Sasi guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Aurrekoa amaitu esaten eta han joan ei ziren tximiniatik gora.

Mutilak hau ikusirik ezkaratzera sartu, eta ahizpa biak egin zuten modu berean, ipurdia suteko hautsez igurtzi eta hanka bat zizeilura lotuta zuelarik, hauxe esan zuen:

Sasiperik sasipe,

Laino guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Bat-batean han zihoan zizeilu eta guzti sasiperik sasipe dena urruturik. Azkenez heldu ei zen Eperlandako landara.

Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-ahizpa biak ere bai. 

Bertan egiten ari ziren ospakizunetako bat biltzarraren erdian zegoen ikatzari musua ematea ei zetzan. Bere txanda heldu zenean, morroia ere agertu zen ikatzari musua ematera. Animalia-irudi hura ikusirik ondokoa esan ei zuen ozenki:

“Jesus, hau zikina”.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen zizeilua hankari lotuta.

Azkenean etxera itzuli izan behar ei zuen zizeilua lepoan hartuta.

Aldaera-II

Muxikako Ibarruri auzoko Txomin Artetxek kontatuta 1970an

Muniketa deituriko parajeko baserri batean bi ahizpa ezkongabe bizi ei ziren. Laguntzeko morroi bat zuten. 

Ahizpa biak gau-gauean gelditzen ei ziren ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu. 

Ahizpa biak, morroian gomuta barik, suteko hautsa hartu eta ipurdia igurzten ikusi ei zituen ondokoa esaten zuten bitartean:

Lainoperik lainope

Sasi guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Aurrekoa amaitu esaten eta han joan ei ziren tximiniatik gora.

Mutilak hau ikusirik ezkaratzera sartu, eta ahizpa biak egin zuten modu berean, ipurdia suteko hautsez igurtzi eta hanka bat zizeilura lotuta zuelarik, hauxe esan zuen:

Sasiperik sasipe,

Laino guztien gainetik,

Eperlandako landara.

Bat-batean han zihoan zizeilu eta guzti sasiperik sasipe dena urruturik. 

Azkenez heldu ei zen Eperlandako landara.

Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-ahizpa biak ere bai. 

Bertan egiten ari ziren ospakizunetako bat biltzarraren erdian zegoen ikatzari musua ematea ei zetzan. Bere txanda heldu zenean, morroia ere agertu zen ikatzari musua ematera. Animalia-irudi hura ikusirik ondokoa esan ei zuen ozenki:

“Jesus, hau zikina”.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen zizeilua hankari lotuta.

Azkenean etxera itzuli izan behar ei zuen zizeilua lepoan hartuta.

11. SORGINEN BIDEA MURUETAKO AKELARRERA

Muruetako Jesus Orbek kontatuta 1922an

Mutil bat ei zen andre baten morroia. Andre hau gau-gauean gelditzen ei zen ezkaratzean morroia oheratutakoan.

Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu.

Ugazaba-andreak, morroian gomuta barik, ontzi txatxar bat hartu eta barruko unturiarekin igurtzi ei zuen gorputzaren alde batzuk, eta irrist joan zen tximiniatik gora hodei guztien azpitik eta sasi guztien gainetik esanda.

Mutilak hau ikusirik hartzen du berak ontzia, igurtzi ugazaba-andrea legez eta dio: hodei guztien azpitik eta sasi guztien azpitik.

Igo zuen tximiniatik gora eta han zihoan sasiperik sasipe dena urruturik, gainetik esan beharrean azpitik esan zuen-eta.

Azkenez heldu ei zen landa batera. Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-andrea ere bai. Sorginak izan behar dituzte hauek, esaten zuen bere artean. Honetan ikusten du bat beltza eta motza ezin handiagoa. Bere itxurarekin ikaraturik, “Jesusen Kredo, que culo tan negro!” esan zi zuen.

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen nora joan ere ez zekiela, ez non zegoen ere. Sasipetatik joanda; nola jakingo zuen bada?

Han itxaron ei zuen ba eguna egin arte. Eguna egin zenean, herrira joan zen eta gertatutakoaren parte eman ei zien bertako agintariei sorgin guztien bakea egiteko asmoz.

13. SORGINAK ETA ERGELAK

        Behin batez baziren bi anaia, bat ergela eta bertze bat enuxentina. Bazuten ama xahar xahar bat. Eta goiztiri batez abiatzen da seme zaharrena mendirat arthaldiarekin eta uzten du enuxenzko hura etxian bere ama xahar xaharrarekin eta erraten dio:

        —Orai nik amari emanen diot xokoleta eta zuk emanen diozu maño bat bero beroa trenpoan.

        Eta partitzen da mendirat bere arthaldiarekin.

        Bigarren semiak ematen du ura berotzen eta erraten dio bere amari:

        —Ene ama, ura bero beroa da. Zer maño nahi duzu?

        Eta erraten dio:

        —Brazadazeo maño bat.

        Eta ematen dio ohe aintzinerat maño irakitzen hari zuena. Eta ama ez baitzen jeikitzen erraten dio:

        —Nahi duzu salda ematia?

        Erraten dio baietz.

        —Ama, jeiki zaite fite.

        Eta ez zen jeikitzen. Hartu eta ematen du berak maño irakitzen hari zenian eta ama gaixoa han egosten da eta erraten dio:

        —Ama, altxa zaite, oiño ez zaitzu mañoa hoztu.

        Eta ez dio jeus errepustarik ematen.

        Arratsa ethorri zen eta bertze anaia arribatzen zaio eta erraten dio:

        —Nola duk ama?

        —Ongi duk.

        —Eman diok mañua?

        —Baietz. Bainan oiñon han lo ziauk.

        Eta erraten dio:

        —Ikusak heia lo den.

        Badoha eta erraten dio:

        —Ez. Erriz ziagok.

        Badoha bertze anaia eta ikusten du ama arras hila eta ez zakiten zer egin.

        Badohazi biak baratzerat eta han iten dute zilo handi bat eta anaia gaztenak sagardiaren puntan sartu eta botatzen du zilorat. Eta biak etxera gan eta izitzen zien.

        Zer iten du anaia bigarrenak? Hartzen du izpirituan behar dutela zerbeit hartu zeinetarik gauza hainitz baitzen etxe hartan. Eta uzten dituzte alimal guziak, muble eta puxketa liña guziak, eta hartzen du athe bat bizkarrian. Oihanian zohazilarik igotzen die biak arbola punttarat eta gauerdiko iñ hartan aditzen dituzte sorginak akhelarrian eta biak arras izituak zien.

        Erraten dio anaia batek bestiari:

        —Oi! Ni ezin naukek hemen!

        Eta sorginak heldu dire hen arbolaren azpirat eta batek erraten zuen:

        —Erregeren alaba eri duk hainitz eta ez dun sendatuko idi baten bihotza jan arte.

        Eta han hala zaozilarik hek, anaia batek botatzen du basa puxka bat eta sorgin bat hartzen du:

        —Ai! Jainkoaren errakia! Jan dezagun guziek!

        Bildu ta jaten dute.

        Handik istantian botatzen du ur xorta bat.

        —Ai arno, arnoa! Edan dezagun!

        Gero bere athiarekin arras hunatua zen eta uzten du guzien gainerat. Batek ai! eta bertziak oi! Tarrapataka guziak badohaz.

        Eta badohazi anaia hek biak, erregen palaziorat. Eta atzematen dute andre gazte hura hain txar. Eta estonitzen dire, mutil hek biak nola dabiltzan han. Erregeren zerbitzariak galdetzen diote:

        —Zer behar duzue?

        —Errege ikusi.

        Eta zer iten du? Erraten dio erregeri bainan ez zuen sinetsi nahi zerbitzari hura:

        —Zozuak zirezte, hoik eta egorratzu handik.

        Eta ez baitzuten gan nahi, errege heldu da eta erraten dio:

        —Zer behar duk?

        —Zuk alaba bat baduzu eri.

        Eta erraten dio:

        —Hik ze ari behar duk?

        —Nahi duzu jakin horren sendatzeko erremedioa?

        Eta erraten dio baietz.

        —Ebien. Hiri huntan den idirik ederrena hil araz zazu eta haren bihotza labian erretua emozu.

        Eta errege harek aditu guziak iten zituen bere alabaren sendatzeko. Eta iten du harek erran bezala.

        Idi bihotza jan zueneko, bere andre gaztia hari zen pullikitzen. Eta sendatu zen fite eta mutil hura errege harek hartu zuen bere etxerat eta bere alabarekin ezkondu eta xato guzia eman zioten beretzat, diru eta izate guziekin.

Euskal ipuinak

Wentworth Webster

1877 

15. SORGIñA 

         Asko munduan bezala baziren jaun andre batzuek; nekazallak edo laborariak ziren eta aisean ziren. Bazuten mando bat eta gaten zen gizona traturat bere mandua arnoz kargatueta eta egoten zen zortzi bat egun kanpoan. Bethi ostatu berean jausten zen. Han baziren ama alaba batzuek. Egun batez mandoak kargatu eta partitzen da. Emaztea erdi beharra zuen. Orenaren beira zagoen, bañian galdea galdearen gainean beitzuen, bortxatua da partitzera.

        Badoha eta arribatzen da ostatu hartarat. Merkatu eguna beitzen ez zuten haren gela gardatu bertzetan bezala zeren jende hanitz beitzuten eta ematen dute sukaldearen onduan zuten gela itsu batean. Ez zen oraino loharkatuba. Aditzen du ama zaharrak erraten bere alabari:

        —Ez dakin? Hor dugun gizonaren emaztea erdi dun. Hua ikhusterat iyan lo dagoen.

        Gizonak hori aditu eta ematen da zurrungan. Neskatxak aditu eta zurrungan zagoela athe tartetik erraten dio bere amari.

        —Ba, ba! lo dago.

        Erraten dio amak orduan (pentsa azue iyan erne zagoen gizona!)

        —Gan behar dinat haur sortu berri haren xarmatzerat.

        Altxatzen du arri bat supazterraren aintzinean. Handik atheratzen du kasola bat zentan beitzen gantzudura bat. Eskoba bat hartu eta ungi arraskatzen du bere buruba erranez:

        —Edoi guzien azpitik eta lahar guzien gañetik. Horen erdi bat bideko, bertze bat hango eta bertze bat hunarateko.

        Hori erran orduko gana da. Ikhusi duenian gaten, atheratzen da gizona gelatik. Ikhusi zuen zer in zuen. Gantzutzen da hura bezala, bañian erraten du «edoien azpitik eta laharren azpitik ere», tronpaturik. Oren laurden bat harat gateko, oren erdi bat hango eta oren laurden bat hunat ethortzeko.

        Arribatzen da bere etxerat bañian funditua. Laharrek xehatu zuten dena. Bañian igual zitzaioien. Ematen da bere emaztearen athe gibelian makil handi batekin eta istantean heldu da gatu xuri handi bat ñau ñau. Gizonak hori aditu eta, atheratzen da gordea zen tokitik eta bere makilarekin abantzu hil zuen gatu hura. Eta partitzen da berehala ostaturat bañian ez erreski lahar guzien azpitik. Arribatu zen halere emaztea bañion lehenago. Badoha laster bere ogerat.

        Biharamunian jekitzen denian ez du ikhusten alaba bertzerik. Galdetzen du non den ama. Miñez dagoela.Pagatzeko hari. Ezetz, nahiago duela ama ikhusi. Badoha harenganat eta atzematen du ungi eri. Egun hartarikan ez zen gehiago gan ostatu hartarat. Bere etxerat arribatu denian kondatzen dio bere emazteari zer pasatzen zen eta haurra nola salbatu duen. Bañian ez ziren fini hortan. Maluru maluruen gañian zuten. Hainbertze behi hiltzen zaiozkate eta zituzten alimale guziak igual. Miseria gorrian gelditzen dire. Ez zakiten zer billaka.

        Gizon hura pentsaketan zabillan tristerik errekontratzen duenian emazteki xahar bat. Galdetzen dio zer duen eta kondatzen diozka bere penak, zenbat malur izan dituen hainbertze hazienda galdu dituela, erosi dituela bertzeak eta hek ere istantean hillen zaiozkala. Sorginek xarmatua dela.

        —Hala bazare aski duzu ematea heian gaitzuru baten azpian xirigo benedikatua piztuba eta atzemanen duzu.

        Iten du emazteki xahar harek erran bezala. Gordetzen da mañateraren azpian eta gaberditan heldu da gatuaren itxuran eta ematen da ixtaklok idiaren gañian erraten duelarik:

        —Lehengoak ederrak, bañian haukiek ederrago.

        Hori aditu eta gure gizona atheratzen da gordia zagoen tokitik eta bere makilarekin ez du uzten arras hilla bertzerik.

        Hori iñagatik gure gizona deus erresurtsarikan gabe zen, ez ogi, ez arto, ez behi, ez xerri eta bere emaztea eta haurra gosiak. Badoha zerbeit iñen othe duen. Errekontratzen du jaun bat eta erraten dio:

        —Zer duzu gizona hoin tristerik?

        Erraten dio:

        —Miseria horrek penatzen du hanitz.

        —Hori bertzerik ez baduzu adituko dugu elkar. Nahi baduzu, emanen zaitut nahi duzun bezenbat diru, urthearen buruban phentsatzen baduzu eta neri erraten, debruak zerekin iten duen kalitza eta ez balin baduzu pentsatzen orduko, zure arima neretzat izanen da.

        Gizona, dirua artu eta badoha kontent etxerat geruaz oroitu gabe. Bizi zen urus zenbeit denboraz bere emaztea eta haurrarekin bañian denborak urbiltzerat, tristatzen hari zen eta ez du erraten deus bere emazteari. Egun batez bazabillan urrun bere sekretua jakin nahiz, billa eta billa. Gabak atzematen du eta arrastatzen da bide gurutze batean gordea. Badakizue, bide gurutzetarat ethortzen dire sorgiñak elkharrenganat biltzerat. Arribatzen dire beraz hustan handik eta fusta hemendik, dantzan. Ungi jostatu direnian hala, hasten dire berri kondan. Batek erraten du:

        —Ez dakizue holako gizonak saldu duela bere burua debruari. Sehurki ez du pentsatuko debruak zerekin egiten duen kalitza.

        —Ez dakinat nik ere. Erran nazan.

        —Giristinoek igande egunean pikatzen dituzten beatzekin.

        Gure gizona doi doia egotu zen agertu gabe bozkarioz. Argia ethorri orduko sorgin guziak gan ziren beren etxetarat. Gure gizona ere gan zen bererat. Ez zen gehiago triste. Bazagoen eguna noiz ethorriko zitzaioen.

        Ethorri zenian badoha bide gurutze baterat. Han zagoen janeko bere jauna, debru hanitzekin ethorria, pentsatzen beitzuen ifernuko izanen zuela. Galdetzen dio:

        —Badakik zerekin debruak egiten duen kalitza?

        —Ez dakit. Entsaiatuko naiz. Giristinoek igandetan pikatzen duten beatzarekin.

        Hori erran orduko debrua badoha bertze guziekin, su eta kar sistuka, ifernuko zolarat. Gure gizona gan zen bere etxerat eta bizi izan zen luze, urus bere emaztea eta alabarekin. Ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren. 

Euskal ipuinak Wentworth Webster 1877

17. SORGINEN BIDEA MURUETAKO AKELARRERA 

Muruetako Jesus Orbek kontatuta 1922an Mutil bat ei zen andre baten morroia. 

Andre hau gau-gauean gelditzen ei zen ezkaratzean morroia oheratutakoan. Beti-beti andreak zer egiten ote zuen jakingura zuen mutilak eta halako batean zer egiten du? Gabon esan eta ohera doalakoan, ate ostean ostendu. 

Ugazaba-andreak, morroian gomuta barik, ontzi txatxar bat hartu eta barruko unturiarekin igurtzi ei zuen gorputzaren alde batzuk, eta irrist joan zen tximiniatik gora hodei guztien azpitik eta sasi guztien gainetik esanda. 

Mutilak hau ikusirik hartzen du berak ontzia, igurtzi ugazaba-andrea legez eta dio: hodei guztien azpitik eta sasi guztien azpitik. 

Igo zuen tximiniatik gora eta han zihoan sasiperik sasipe dena urruturik, gainetik esan beharrean azpitik esan zuen-eta. 

Azkenez heldu ei zen landa batera. Han zeuden hainbat atso, bere ugazaba-andrea ere bai. Sorginak izan behar dituzte hauek, esaten zuen bere artean. Honetan ikusten du bat beltza eta motza ezin handiagoa. Bere itxurarekin ikaraturik, “Jesusen Kredo, que culo tan negro!” esan zi zuen. 

Jesusen izena entzun zutenean, han ez ei zen lotu sorginik bat ere: denak eman ei zioten ihesari, bakoitzak ahal zuen lekutik. Gure morroia bakar-bakarrik gelditu ei zen nora joan ere ez zekiela, ez non zegoen ere. Sasipetatik joanda; nola jakingo zuen bada? 

Han itxaron ei zuen ba eguna egin arte. Eguna egin zenean, herrira joan zen eta gertatutakoaren parte eman ei zien bertako agintariei sorgin guztien bakea egiteko asmoz. 

19. AMERIKETARA JOAN ETA ETORRI

Bein sartu ei zien Elantsobeko portuen Bermioko txalupe batzuk arribadan eta errire atara ei zituezan erramuek, belak, paluek eta danak, otzarak ez bezte guztiyek.

Agure bat yuen ei zan geuerako bere errumera lo eitten –fumelariye bera.

Alako baten etorri ei zien gonagorridun andra bi tzalupera agurie bere erru- mien lo eguen artien. Askatu ei zituezan sokak eta asi ei zien andra biyok abantien eta “a cada palada sien leguas” esaten, eta Habanara eldu ei zien. Orduen errire salta ei euen andra biyok euren geuzek eitten zituezan artien, aguriek be salta ta Habanako arbola bateri adar bat kendu ta txalupera arin etorri ta pipie fumeten asi ei zan.

Etorri ei zien noix edo noix andra biyok, eta asi ei zien euren artien.

– Pipe sundie dau emen: um! Gixonen bat sartu ete yaku?

Au entzuten agurie ixilik egon ei zan, ixilik mutillek! Asmauko ete eben bildu- rrez.

Geyagoko barik asi ei zien ostara be abantien, eta goxialdie baño lenau eldu ei zien Elantsobera.

Aguriek geu atan Habanan egon zela lagunei ziñeztu eraiteko, ango arbolien adar ezie erakusten ei eban.

1. BARANDIARAN, J. M.: Obras Completas. Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1972-85